نگاه گذرا به تاریخچه یهود و سرزمین فلسطین، در شناخت واژه صهیونیسم کمک می‌کند.

تاریخ گواهی می‌دهد که ساکنان اصلی فلسطین هیچ گاه یهود نبوده‌اند، بلکه تنها در برهه‌هایی از تاریخ بر این سرزمین به صورت اشغالگر متجاوز و یا به صورت شهروند عادی زندگی داشته‌اند. در زمان حضرت داود علیه‌السلام (حدود هزار سال پیش از میلاد) بنی اسرائیل شهر اوراشلیم را از مردم «یبوس» (مصری‌ها) گرفتند. [1]

در سال 70 میلادی رومیان بر فلسطین دست یافتند، اورشلیم را ویران کردند و یهود در میان دیگر ملتها به صورت اقلیت زندگی می‌کردند. [2]

سرزمین فلسطین و بیت المقدس بارها میان رومیان، فارسیان، اسکندر مقدونی و... دست به دست شد تا سرانجام در سالهای 633 م. تا 640 م. کاملاً به دست مسلمانان فتح شد. جالب است بدانیم مسلمانان، فلسطین و بیت المقدس را از شامیان و مسیحیان گرفتند و در صلح نامه‌ای که میان ساکنان بیت المقدس و مسلمانان منعقد شد، به درخواست طرف مقابل مسلمانان مقرر شد که حتی یک نفر یهودی حق نداشته باشد در بیت المقدس بماند. بنابراین، در اندک زمانی فلسطین و بیت المقدس به صورت یکپارچه مسلمان و عربی شد. [3]

از سال 691 م. تا 1095 م. سرزمین فلسطین میان دولتهای اسلامی، مانند، مروانیان، عباسیان، قرمطیها، فاطمیون، سلجوقیها و.... دست به دست شد و در تمام این دوران، اسلامی و عربی بودن این سرزمین پایدار بود. از سال 1095 م. تا 1192 م. صلیبیها به کمک جهان مسیحیت و اروپا سه جنگ خونین را به هدف اشغال فلسطین و بیت المقدس بر مسلمانان و ساکنان بیت المقدس تحمیل کردند و سرانجام تن به صلح دادند و قرار شد بیت المقدس همچنان در دست مسلمانان بماند و مسیحیان برای زیارت آزاد باشند. [4]

در خلال سالهای 1540 م. تا 1915 م. فلسطین و بیت المقدس جزء قلمرو حکومت عثمانیها بود. شکست عثمانیها و آغاز جنگ جهانی اوّل مصادف با ظهور صهیونیسم و طمع آنان به خاک فلسطین بود. [5]

تعریف صهیونیسم

صهیونیسم، جنبشی یهودی است که برای به وجود آوردن جامعه و کشور خودمختار یهودی در فلسطین فعالیت می‌کند. نام این تشکیلات سیاسی از «کوه صهیون» (SION) (آرامگاه داود نبی علیه‌السلام ) واقع در اورشلیم گرفته شده است. [6] صهیونیسم چهره دنیا گرایانه و ملت پرستانه یهود است. [7]

صهیونیسم جنبشی افراطی است که رنگ سیاسی آن بر دیگر امورش برتری دارد و برای رسیدن به اهداف خود از هر وسیله و شیوه‌ای بهره می‌گیرد. [8]

اهداف

در آغاز، هدف این گروه گردآوری یهودیان در یک سرزمین بود تا از پراکندگی و حقارت رهایی یابند؛ چنان که اسم صهیون را نیز نداشتند؛ [9] لذا در انتخاب سرزمین موعود گاهی «اوگاندا»، گاهی سرزمینی در جوار فلسطین و گاهی عریش (منطقه میان مصر و فلسطین) پیشنهاد می‌شد؛ [10] اما رفته رفته صهیونیسم تصمیم نهایی گرفت که فلسطین سرزمین موعود آنهاست و کشور بزرگ آنان «از نیل تا فرات» است. [11] نام فلسطین را به اسرائیل تبدیل و زبان رسمی خود را عبری اعلان و به احیاء فرهنگ یهودی و گسترش آن اقدام کردند. [12]

خاستگاه (علل پیدایش)

تاریخ و متون دینی، چهره واقعی یهود را این گونه ترسیم می‌کند که در میان خود درگیری و تشنج و کینه توزی داشته اند و با پیروان دیگر ادیان و شهروندان و دولتهای متبوع همواره رفتار خشونت آمیز و حیله گری داشته اند؛ لذا از ناحیه غیر یهودیان گاهی مورد آزار و اذیت قرار می‌گرفتند؛ هر چند امت اسلامی و دولتهای اسلامی در پرتو رأفت اسلامی همواره با آنها رفتار کریمانه داشته اند.

به هر حال، یکی از عوامل پیدایش صهیونیسم روحیه ناسازگاری برخی یهودیان تندرو با دیگر ادیان و مذاهب بود و بر هیمن اساس، از سوی مسیحیان اروپای شرقی و غربی مورد آزار و تحقیر قرار گرفتند و برای رهایی از این وضع به فکر تأسیس کشور مستقل افتادند. [13]

عامل دوم که در پیشرفت صهیونیسم کمک کرد، دست استعمار انگلیس و آمریکا بود. ابتدا دولتهای غربی برای درهم شکستن حکومت واحد اسلامی (ترکیه عثمانی) به سرزمینهای عربی سرازیر شدند و صهیونیسم را زیر چتر حمایتی خود قرار دادند و در ادامه دولت آمریکا با حمایت بی چون و چرا با چنگ و دندان اقلیت صهیونیسم را بر اکثریت قطعی مسلمانان برتری داد. [14]

تاریخچه و شخصیتهای سرشناس

بسیاری از یهودیان این نظریه را که یهودیان خارج از اسرائیل در تبعید زندگی می‌کنند و باید به سرزمین موعود (اسرائیل) برگردند، نمی‌پذیرند. بیشتر یهودیان اروپا متأثر از جنبش روشنفکری یهودی (HaSKala) بودند که در قرن 17 و 18 میلادی تلاش می‌کرد یهودیان را با فرهنگ اروپا آشنا و زمینه ادغام را فراهم کند. [15]

در برابر این اکثریت، شمار اندکی از یهودیان اروپای شرقی خیال برگشت به فلسطین را داشتند. در سال 1882 م. گروهی به نام بیلو (BILOV) کوشیدند تا یهودیان در روستاهای فلسطین جایگزین شوند که 12 سال بعد (1894 م.) تعدادشان به چهار هزار نفر رسید. [16]

بنیان گذار صهیونیسم، یک روزنامه نگار اتریشی به نام تئودور هِرتسل (1860 ـ 1904 م.) (THeodor Hertsel) است. وی در کتاب «دولت یهودی» استدلال کرد که تنها راه نجات یهود از آزار دائمی ایجاد یک دولت یهودی است.

نخستین کنگره جهانی صهیونیسم در سال 1897 م. در شهر بازل سوئیس برگزار شد. در آغاز سخنی از بازگشت به فلسطین نبود، [17] ولی جیم وایزمن (1874 ـ 1952 م.) برگشت به فسطین را تأکید کرد. هِرتسل برای تحقق آرمان صهیونیسم ابتدا به سلطان عثمانی پیشنهاد داد تا خودمختاری فلسطین را اعلام و زمینه مهاجرت یهودیان را فراهم کند و در مقابل کمکهای مالی زیادی دریافت کند؛ ولی او نپذیرفت. سپس به انگلیسیها متوسل شد. [18]

در سالهای 1902 م. تا 1925 م. پس از مرگ هِرتسل و تجزیه امپراطوری عثمانی و افتادن فلسطین به دست انگلیسیها یکی از سران صهیونیسم (هربرت صموئیل) به مجلس انگلستان نامه‌ای نوشت که یک دولت یهودی زیر نظر انگلستان در فلسطین به وجود آید و یهودیان به آنجا مهاجرت کنند تا در نتیجه منافع یک دولت دست نشانده حافظ انگلیس در کنار مصر و کانال سوئز ایجاد شود.

شکست انقلاب روسیه (1905 م.) و فشارهای دولت تزاری موجب شد جوانان یهودی به سوی فلسطین سرازیر شوند که در سال (1914 م.) نود هزار یهودی ساکن فلسطین شد.

وایزمن، استاد یهودی دانشگاه منچستر انگلستان که نخستین رئیس جمهور اسرائیل شد، از بالفور (BaLFour) وزیر خارجه انگلیس در سال 1917م. رسماً قول تشکیل دولت یهودی در فلسطین را گرفت.

این وعده که به «اعلامیه بالفور» مشهور شد، نخستین نطفه کشور اسرائیل را کاشت؛ البته شمار زیادی از یهودیان آمریکا و انگلیس با وعده بالفور مخالف بودند. [19]

قسمتی از نامه بالفور چنین است: این وعده، عطف به درخواست جمعیت یهودی صهیونیسم است. دولت شاهنشاهی انگلستان نظر لطفی به تشکیل وطن ملی یهود در فلسطین دارد و در این راه تلاش می‌کند. [20]

در سال 1933 م. جمعیت یهود به 238 هزار نفر (20 درصد کل جمعیت فلسطین) رسید که همزمان با ظهور هیتلر بر دامنه مهاجرت افزوده شد. اعراب که خطر یهود و حمایت انگلستان از آنان را دریافته بودند، در سالهای 1929 م. تا 1939 م. اعتراضها و شورشهایی را سامان دادند، ولی دولت انگلستان با سیاست «یکی به نعل، یکی به میخ» به صهیونیستها فرصت داد تا بر اوضاع کاملاً مسلط شوند. [21] صهیونیستها سازمان تروریستی «هاگانا» را برای نابودی ملت فلسطین ایجاد کردند. [22]

پس از جنگ دوم جهانی دولت آمریکا نیز به حامیان صهیونیسم پیوست و پس از آنکه قیامهای مسلمانان اوج گرفت، بریتانیا برای نجات اسرائیل مشکل فلسطین را به سازمان ملل کشانید و پیشنهاد داد در آنجا دو دولت عربی و یهودی روی کار آید و بیت المقدس شهری بین المللی باشد.

سازمان ملل نیز که به دست خود آمریکا و انگلیس اداره می‌شد، در سال 1948 م. موجودیتِ اسرائیل را به رسمیت شناخت [23] و حمایت غرب از عربها در برابر ترکیه عثمانی، به قیمت اشغال فلسطین تمام شد.

پس از صدور قطع نامه، جنگهای خونینی میان صهیونیسم و مسلمانان درگرفت که به خاطر حمایت همه جانبه غرب، اسرائیل توانست سرزمینهایی بیشتر از آنچه سازمان ملل تعیین کرده بود، به دست آورد. هشتصد هزار فلسطینی را آواره و هزاران نفر را قتل عام کردند.

آوارگان فلسطینی با تشکیل گروههای چریکی همچنان به مقاومت خود ادامه می‌دهند.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی) در ایران، مبارزه علیه صهیونیسم چهره جدیدی به خود گرفت. حضرت امام) مسئله بیت المقدس را از چهره صرفاً عربی آن در آورد و به عنوان یک مشکل دنیای اسلام مطرح کرد و به دنبال آن ملتهای اسلامی به ویژه فلسطین به انتفاضه روی آوردند. امام) به منظور حمایت سیاسی و معنوی از مبارزان فلسطینی و توجه جهان اسلام به اهمیت مسئله قدس، جمعه آخر ماه مبارک رمضان را روز قدس اعلام کرد.

• پاورقــــــــــــــــــــی

[1]. سرگذشت فسطین، اکرم زعیتر، ترجمه اکبر هاشمی رفسنجانی، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ چهارم، ص 59.

[2]. فرهنگ واژه‌ها، عبدالرسول بیات، مؤسسه اندیشه و فرهنگ دین، چاپ اوّل، ص 368.

[3]. سرگذشت فلسطین، صص 62 ـ 74.

[4]. همان، صص 76 ـ 86.

[5]. همان، صص 90 ـ 106.

[6]. دانشنامه سیاسی، داریوش آشوری، مروارید، چاپ ششم، ص 226.

[7]. همان؛ موسوعه السیاسیه، عبدالوهاب کیالی، مؤسسه العربیه، بیروت، چاپ اوّل، ج 3، ص 659.

[8]. فرهنگ اصطلاحات علمی ـ اجتماعی، محمد آراسته خو، چاپخش، چاپ اوّل، صص 663 ـ 664.

[9]. سرگذشت فلسطین، ص 107 و ص 110.

[10]. دایره المعارف فارسی، غلام حسین مصاحب، امیر کبیر، چاپ دوم، ج 2، ص 598.

[11]. فرهنگ واژه‌ها، ص 370؛ دانشنامه سیاسی، ص 227.

[12]. همان، فرهنگ واژه‌ها، ص 370.

[13]. دائره المعارف فارسی، ج 2، ص 1598؛ فرهنگ سیاسی معاصر، رابرت سون، ترجمه عزیز کیاوند، البرز، چاپ اول، ص 204.

[14]. فرهنگ اصطلاحات علمی ـ اجتماعی، ص 664.

[15]. فرهنگ واژه‌ها، ص 372.

[16]. همان، ص 369؛ فرهنگ اصطلاحات علمی ـ اجتماعی، ص 643.

[17]. دانشنامه سیاسی، ص 226؛ دائره المعارف فارسی، ج 2، ص 1598.

[18]. سرگذشت فلسطین، ص 110، فرهنگ واژه‌ها ص 370.

[19]. همان، ص 112؛ دائره المعارف فارسی، ج 2، ص 1598.

[20]. دانشنامه سیاسی، ص 31؛ سرگذشت فلسطین، ص 112.

[21]. سرگذشت فلسطین، ص 116.

[22]. فرهنگ واژه‌ها، ص 371.

[23]. همان، ص 372.