اشاره
در شماره قبل علاوه بر تعریف و بیان كلیاتی در باب خودارضایی، آسیب‌‌‌شناسی این موضوع را در جنبه‌‌‌های جسمی، شخصیتی و فرهنگی، بررسی كردیم. در این شماره مطالبی را در خصوص سبب‌‌‌شناسی این عمل پی می‌‌‌گیریم.
عوامل ابتلا در كودكی
در این قسمت عوامل ابتلا به خودارضایی که ریشه در کودکی دارند را مورد بررسی قرار می‌‌‌دهیم.
اگرچه نظر آن دسته از روانشناسان که سعی می‌‌‌کنند دامنه استمناء را به کودکان نیز گسترش دهند، تائید نمی‌‌‌كنیم؛ ولی باید دانست که دوران کودکی می‌‌‌تواند پیش‌‌‌زمینه خوبی برای پدید آمدن این انحراف در سنین بزرگسالی باشد؛ از جمله عوامل تأثیرگذار در این دوران می‌‌‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
عوامل جسمانی
عوامل تأثیرگذار جسمانی در دوران كودكی عبارتند از:
تنگی لباس: تنگی لباس می‌‌‌تواند باعث مالشهای خوشایند برای کودکان باشد. این امر در سنین بزرگسالی به یکی از ریشه‌‌‌های ابتلا تبدیل می‌‌‌شود. در پوشش و لباس کودک و به ویژه درباره زیر جامه باید مراقبت داشت که زبر و درشت و یا بسیار نرم نباشد. این زمینه برای پسران، زیادتر از دختران است. (1) همچنین نباید از نوع پارچه‌‌‌های آهاردار باشد و نباید از جنسی باشد که اگر کودک عرق کرد، خیس و زبر شود.
حبس ادرار و مدفوع: عادت به تخلیه در کودکان باید از حدود سنین 5/1 سالگی پایه‌‌‌گذاری شود و طفل در این‌‌‌باره خاطره بدی نداشته باشد. (2)
آمونیاک ادرار: آمونیاک ادرار باعث ایجاد خارش در کودکان است. توجه نكردن به این مسئله، باعث عادت پیدا کردن کودکان به این مالشها می‌‌‌شود. نخستین اقدام در کنترل این رفتار، آن است که پدر ومادر، کودک را از طبیعی‌‌‌بودن و بی‌‌‌زیانی این خارشها آگاه سازند و دخالت نكردن او را در این امر خواستار شوند.
در صورتی که کودک از خارش (کرمک) رنج می‌‌‌برد باید با داروی مناسبی در تسکین او کوشید، و کهنه آلوده به ادرار او را زود به زود و سریعا عوض کرد و خود، کودک را شستشو داد تا آماس پوست ـ که حاصل اثر آمونیاک است ـ مرتفع شود.
برای این‌‌‌كار، بچه را با آب ولرم بشویید و نگذارید آلودگی در او بماند که این خود، سبب پدید آمدن خارش و التهاب و سرانجام دستکاریها خواهد شد. در ضمن ضروری است وسایل خواب، استراحت، کیسه، لیف، اسفنج و حوله کودک جدا باشد.
مالش سهوی: مالش سهوی اندام آمیزشی، هنگام تاب یا سُر خوردن، به طور ناگهانی، لذت خوشایندی را برای کودک پیش می‌‌‌آورد و او می‌‌‌کوشد به شیوه‌‌‌ای سر بخورد که همان لذت قبلی، دوباره عایدش شود. (3)
نوع تغذیه: سعی كنید شكم فرزند هنگام خواب بیش از حد معمول پر نباشد. ازخوردن مواد غذایی محرك، مانند: خرما، پیاز، فلفل، تخممرغ، گوشت قرمز، غذاهای پرچرب، حتیالمقدور اجتناب و به میزان ضرورت اكتفا كنید. از نوشیدن افراطگونه آب و مایعات پرهیزكنید؛ (به ویژه شبها و پیش ازخوابیدن).
عوامل محیطی - اجتماعی
عواملی كه از ناحیه محیط بر كودك اثر می‌‌‌گذارد به شرح زیر هستند:
تکنولوژیهای اطلاع‌‌‌رسانی: رشد هوشی کودکان و رشد فناوری و در اختیار قرار گرفتن فیلم و کتاب و مجلات غیرمجاز، باعث آگاهی زودهنگام كودكان می‌‌‌شود. این امر، باعث انحراف فکری و عملی در مسائل جنسی است.
بازی: میل به اشتغال و بازی، از ویژگیهای دوران کودکی است. اگر زمینه برای سرگرمی سالم برای او وجود داشت به آن سرگرم می‌‌‌شود و اگر مسأله خلاف آن بود، به خود می‌‌‌پردازد. در همه حال برای آنها مهم است که دست و اعضای‌‌‌شان به چیزی مشغول باشد.
ممكن است این حالت در آنها در قالب مالیدن خودشان به تشک یا نرده و پله بروز كند. بنا به احتمال این امردر ابتدای کار، صورت بازی و سرگرمی دارد؛ ولی به تدریج، پایه غلطی در این رابطه گذارده می‌‌‌شود و كودك، سر از ابتلا در می‌‌‌آورد؛ به همین سبب والدین و مربیان باید کودک را از این‌‌‌گونه بازیها دور نگه دارند. (4) از جمله بازیهای تحریك‌‌‌آمیز و لغزش آور برای کودکان، کول بازی است كه درآن کودکان بر دوش یکدیگر سوار می‌‌‌شوند، همچنین دوچرخه سواری برای دختران و... .
نكته دیگر دربارة بازی، این است كه کودکان مکان خلوتی را برای بازی جستجو می‌‌‌کنند و می‌‌‌خواهند در آنجا دور از چشم دیگران به بازی خود مشغول باشند. این مسئله امری ناروا نیست؛ ولی مکان خلوت، باید به گونه‌‌‌ای باشد که از چشم والدین دور نماند و آنها گاه‌‌‌گاهی باید سرکشی داشته باشند. والدین باید به بهانه‌‌‌هایی خلوت آنها را در هم بشکنند، البته به صورتی که رنگ مداخله به خود نگیرد تا ببینند کودک در تنهایی چه می‌‌‌کند؟
این روش، گاهی نتیجه مثبت می‌‌‌دهد؛ اما هیچ گاه، پدر و مادر نباید جاسوس‌‌‌وار پسر یا دخترشان را تعقیب کنند و او را در حین ارتکاب عمل، گیر بیندازند. محیط خانواده نباید هیجان‌‌‌زا و اضطراب‌‌‌آور باشد؛ چرا که گفتگوی والدین با كودک در یک جلسه رسمی و دادگاه مانند، به هیچ وجه، صلاح نیست.
توصیه روانشناسان آن است که دست او را مشغول نگه دارید. تشویقش کنید که بیکار نماند؛ حتی مجاز باشد اسباب بازی خود را وارد رختخواب كند و در حین خواب هم بدان سرگرم باشد تا دستش به جاهای دیگر نرود. او را در خانه به کار بگیرید و از او بخواهید با شما همکاری كند. پا به پای او گام بردارید و با او بازی و همدلی کنید، به گردش بروید، ورزشش بدهید، خسته‌‌‌اش کنید، او را شاداب نگه دارید و... .
گاه در هنگام پرداختن کودک به بازی با خود، عروسک و وسایل سرگرمی دیگری به دست او بدهید تا شاید دفعات انجام این عمل کاهش یابد. همچنین به صله رحم و ارتباطات اجتماعی بیش‌‌‌تر بپردازید تا در فرد مبتلا، اشتغال فکری ایجاد شود.
همسالان: تماس کودک با بچه‌‌‌های بزرگ‌‌‌تر، سبب آموختن مطالب تازه‌‌‌ای از آنها می‌‌‌شود. از زمانی که کودک به کوچه راه می‌‌‌یابد و به ویژه از آن زمانی که شروع به مدرسه رفتن می‌‌‌کند، به سرعت آگاهی‌‌‌اش افزون‌‌‌تر می‌‌‌شود. آمد و شد او در محیط، صرف نظر از اینکه او را در تماس با کودکان قرار می‌‌‌دهد، گاه باعث می‌‌‌شود که مثلا جفتگیری دو حیوان را در کوچه و بازار ببیند و یا مثلا مشاجره و جدال دو جوان را دربارة مسائل «عشقی» بشنود و تماشا کند.
بازیهای جنسی از حدود سه سالگی به بعد در بین برخی از کودکان مشاهده می‌‌‌شود. تقریبا در تمامی موارد، با آنکه نعوظ و ارگاسم در دوران کودکی به سهولت برقرار می‌‌‌شود؛ اما بازیهای جنسی با وقوع این دو پدیده همراه نیست و این حکایت از جنسی نبودن انگیزه اصلی این بازی است. تنها انگیزه این بازیها کنجکاوی است؛ به گونه‌‌‌ای که نمی‌‌‌توان هیچ‌‌‌یک از این رفتارها را از دیگری خطرناک‌‌‌تر دانست؛ از جمله این بازیها به موارد ذیل می‌‌‌توان اشاره کرد:
نشان دادن آلتها به یکدیگر، دکتر و مریض‌‌‌بازی، مسابقه ادرار، زن و شوهر بازی و استعمال وسایل یا انگشت در مقعد یکدیگر یا در مهبل دختر بچه‌‌‌ها. همه اینها جنبه کنجکاوی دارد و از نظر انگیزه یکسان است.
البته این بازیها با وجود نبود انگیزه جنسی باز هم نابهنجاری و غیر عادی پنداشته می‌‌‌شود؛ چراکه می‌‌‌توانند عامل پدید آمدن انحراف در سنین بزرگسالی باشند. این نوع بازی کودکان به شرایط محیطی نیز بستگی دارد؛ مثلا کودک شهری که احتمالا با ماهواره سر و کار دارد، بوسه لبها را بین بزرگ‌‌‌ترها دیده و یقینا آن را با همسالان خود تکرار و تقلید كرده است.
غالبا این رفتارها در اکثر کودکان مبتلا پس از یک یا دو سال به پایان می‌‌‌رسد. معمولا اگر خطایی از جانب پدر و مادر در نحوه کنترل روابط دختر یا پسر سر نزند، این دوره بدون عواقب ناگوار طی می‌‌‌شود. گاه این رفتار تا چند سال دوام می‌‌‌یابد که باز چندان جای نگرانی نیست، مگر اینکه کودک بیش از حد به این امور علاقه نشان دهد و رفتارش پرخاشگرانه و فریبکارانه باشد و پیوسته کودکان دیگر را به مکانهای خلوت بکشاند که در این صورت باید پیوسته تحت نظر باشد. (5)
عوامل خانوادگی
امام جعفر صادقعلیهالسلام می‌‌‌فرمایند: «إِنَّ خَیرَ مَا وَرَّثَ الْآبَاءُ لِأَبْنَائِهِمُ الْأَدَبُ لَا الْمَالُ فَإِنَّ الْمَالَ یذْهَبُ وَ الْأَدَبَ یبْقَى؛ (6) بهترین ارثی که پدران برای فرزندان خود باقی می‌‌‌گذارند ادب [و تربیت صحیح] است، نه ثروت و مال؛ چرا که مال، رفتنی و ادب، ماندنی است.»
اگر خانواده با رفتارهای صحیح، حساب شده و اسلامی، كودك را ادب كنند، این امور، در به وجود آمدن نظام متعادل جنسی او در زندگی آینده، بسیار مؤثر خواهد بود.
بوسیدن، در آغوش گرفتن، روى زانو نشاندن، و... می‌‌‌توانند عواملى براى تهییج تمایل جنسى باشند. اسلام در برنامههاى تربیتى خود اولیاء اطفال را به تعدیل در این امور سفارش می‌‌‌كند. در ادامه به توضیح برخی از این رفتارها اشاره می‌‌‌كنیم.
بوسیدن: مکتب اسلام بر ابراز محبت پدر و مادر به فرزندان بسیار تأکید كرده است؛ چنان‌‌‌که پیامبر اسلام حضرت محمدصلیاللهعلیهوآله می‌‌‌فرماید: «أَكْثِرُوا مِنْ قُبْلَةِ أَوْلَادِكُمْ فَإِنَّ لَكُمْ بِكُلِّ قُبْلَةٍ دَرَجَةً فِی الْجَنَّةِ مَسِیرَةَ خَمْسِمِائَةِ عَامٍ؛ (7) فرزندانتان را بسیار ببوسید كه براى شما در قبال هر بوسه درجهاى در بهشت است كه اندازه آن پانصد سال راه است.» و یا روایات بسیار دیگری که بر جنبه‌‌‌های مختلف محبت كردن و نیکی به فرزندان تأکید می‌‌‌کند.
در مقابل این تأكیدات، مسئله‌‌‌ای که بر رعایت آن از جانب پدر و مادر تأکید شده و احادیث بسیاری درباره آن مطرح شده است، توجه به این مسئله است که بوسیدن بچه‌‌‌ها، بغل کردن آنها و نوازششان حد و مرزی دارد؛ یعنی در عین حال که بر ابراز محبت و آنهم در شکل گسترده بسیار تأکید می‌‌‌شود، از طرف دیگر برای آن حدی تعیین می‌‌‌شود تا افراط و تفریطی صورت نگیرد؛ بلکه حد اعتدال رعایت شود.
پیامبرصلیاللهعلیهوآله و ائمه اطهارعلیهمالسلام متوجه این نکته مهم بوده‌‌‌اند که ابراز محبت، نوازش و بوسیدن طفل اگر به وسیله افراد غریبه صورت گیرد، ممکن است باعث تحریک جنسی کودک شود؛ از اینرو از آن منع شده است؛ زیرا کودک، سالها قبل از رسیدن به بلوغ جنسی قابلیت تحریک شدن دارد؛ از اینرو شارع مقدس، حدو مرزی را برای بوسیدن و نوازش کردن اطفال مشخص کرده است.
امام صادقعلیهالسلام می‌‌‌فرماید: «إِذَا بَلَغَتِ الْجَارِیةُ سِتَّ سِنِینَ فَلَا یقَبِّلْهَا الْغُلَامُ وَ الْغُلَامُ لَا یقَبِّلِ الْمَرْأَةَ إِذَا جَازَ سَبْعَ سِنِینَ؛ (8) هنگامی كه دختر بچه به شش سالگی می‌‌‌رسد، پسر او را نبوسد، همچنین پسربچه هنگامی كه از هفت سال گذشت نباید زن را ببوسد.»
امام كاظمعلیهالسلام می‌‌‌فرماید: «إِذَا أَتَتْ عَلَى الْجَارِیةِ سِتُّ سِنِینَ لَمْ یجُزْ أَنْ یقَبِّلَهَا رَجُلٌ لَیسَتْ هِی بِمَحْرَمٍ لَهُ وَ لَا یضُمَّهَا إِلَیهِ؛ (9) وقتی دختر بچه‌‌‌ای شش ساله شد، نامحرم حق ندارد او را ببوسد، و همچنین نمی‌‌‌تواند وی را در آغوش بگیرد.»
اسلام با روان‌‌‌شناسی دقیق خود درباره کودک به مسئله مهمی اشاره كرده است که علم امروز بر آن تأكید می‌‌‌كند و آن اینكه با رفتار نابجای بزرگسالان، زمینه انحراف در کودکان خردسال به وجود می‌‌‌آید.
نوازش: گاهی پرستارهای اطفال برای آرام کردن آنان با آلت آنها بازی می‌‌‌کنند و چه بسا که این‌‌‌کار را برای ارضای تمایلات جنسی خویش انجام دهند. کودک که از این رفتار لذت می‌‌‌برد، آرام می‌‌‌شود و خاموش می‌‌‌ماند و بعدها مایل است که این عمل با او تکرار شود؛ ولی اگر کسی با وی چنین نکرد، خودش به انجام آن اقدام می‌‌‌کند. این عمل گاه به دست مادر، خواهر و یا دیگران انجام می‌‌‌شود. امام علیعلیهالسلام فرمود: «مُبَاشَرَةُ الْمَرْأَةِ ابْنَتَهَا إِذَا بَلَغَتْ سِتَّ سِنِینَ شُعْبَةٌ مِنَ الزِّنَا؛ (10) دست‌‌‌مالى كردن مادر به [آلت] دختر بچه شش ساله خود، یك قسم از زنا است.»
بازیها و نوازشهای مادران با کودکان خردسال باید تحت ضابطه‌‌‌ای باشد. بازی و نوازش در اطراف دستگاه تناسلی کودک اگر چه بسیار خردسال باشد برای کودک، مسئله آفرین است. او امروز از آن لذت می‌‌‌برد؛ ولی فردا گرفتار و اسیر آن خواهد شد، و به هنگامی که این لذت در او تثبیت شود، ترک آن بسیار دشوار است.
شستشوی افراطی: شستشوی افراطی همراه دستکاری کودک در حمام یا در مستراح درپدید آمدن استمناء موثر است. درست است كه باید کودک را پس از دفع بشوییم؛ ولی باید مراقبت کنیم که بین شستشو و دستکاری تفاوتی باشد. در موقع استحمام، مراقب صابون زدنها و خشک کردن بدن او باشید. شک نیست که مادر طفل، چنین قصد و نظری ندارد؛ ولی روش او سبب پدید آمدن این حالت در طفل می‌‌‌شود و ممکن است عمری او را مبتلا كند.
عكس‌‌‌العمل در مقابل نعوظ: قبلا درباره چگونگی پدید آمدن نعوظ در کودکان حرف زدیم. گاهی رفتاری که اعضای خانواده در برابر این حالت کودک از خود نشان می‌‌‌دهند، زمینه‌‌‌ساز انحرافهای بعدی است؛ مانند: خندیدن، نشان‌‌‌دادن آن به یکدیگر، کشیدن آن و...
مشاهده همبستر شدن والدین: مشاهده همبستر شدن والدین به وسیله کودکان (11) در دستورهای اسلامی مسئله‌‌‌ای قابل توجه است. باید محیط خانواده را برای پاك ماندن کودک، از تحریکات نابجا پیراسته سازیم. اگر محیط خانه از آرامش روانی برخوردار باشد، می‌‌‌تواند آثار مطلوب و مؤثری در باروری استعدادهای کودکان و نیز در فراگیری فضایل اخلاقی داشته باشد.
مهم‌‌‌ترین دستورها در آیه 58 از سوره نور آمده است: «یا أَیهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا لِیسْتَأْذِنْكُمُ اَلَّذِینَ مَلَكَتْ أَیمََانُكُمْ وَ اَلَّذِینَ لَمْ یبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنْكُمْ ثَلاََثَ مَرََّاتٍ مِنْ قَبْلِ صَلاََةِ الْفَجْرِ وَ حِینَ تَضَعُونَ ثِیابَكُمْ مِنَ اَلظَّهِیرَةِ وَ مِنْ بَعْدِ صَلاََةِ الْعِشََاءِ ثَلاََثُ عَوْرَاتٍ لَكُمْ لَیسَ عَلَیكُمْ وَ لاََ عَلَیهِمْ جُنََاحٌ بَعْدَهُنَّ طَوََّافُونَ عَلَیكُمْ بَعْضُكُمْ عَلىََ بَعْضٍ كَذََلِكَ یبَینُ اَللََّهُ لَكُمُ الْآیاتِ وَ اَللََّهُ عَلِیمٌ حَكِیمٌ»؛
«اى كسانى كه ایمان آوردهاید! باید غلام و كنیزهاى شما و كسانى از شما كه به [سن] بلوغ نرسیدهاند سه بار [در شبانه روز] از شما كسب اجازه كنند: پیش از نماز بامداد، و نیمروز كه جامههاى خود را بیرون مىآورید، و پس از نماز شامگاهان. [این،] سه، هنگام برهنگى شماست، نه بر شما و نه بر آنان گناهى نیست كه غیر از این [سه هنگام] گرد یكدیگر بچرخید [و با هم معاشرت كنید]. خداوند، آیات [خود] را این گونه براى شما بیان مىكند، و خدا داناى حكیم است.»
قرآن این دستورها را دربارة کودکان نابالغ می‌‌‌دهد و به دنبال آن، برای کودکان بالغ در آیه بعد می‌‌‌فرماید: «وَ إِذََا بَلَغَ الْأَطْفََالُ مِنْكُمُ الْحُلُمَ فَلْیسْتَأْذِنُوا كَمَا اسْتَأْذَنَ اَلَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ كَذََلِكَ یبَینُ اللََّهُ لَكُمْ آیاتِهِ وَ اَللََّهُ عَلِیمٌ حَكِیمٌ»؛ «و چون كودكان شما به [سن] بلوغ رسیدند، باید از شما كسب اجازه كنند؛ همان‌‌‌گونه كه آنان كه پیش از ایشان بودند كسب اجازه كردند. خدا آیات خود را این گونه براى شما بیان مىدارد، و خدا داناى حكیم است.»
ارزش و اهمیت این دستور تربیتی بر هیچکس پوشیده نیست، و این دستور در مبارزه با آلودگیهای جنسی و بی‌‌‌عفتی از اهمیت بسیاری برخوردار است.
از آیه فوق چنین استفاده می‌‌‌شود که حکم بالغان با اطفال نابالغ متفاوت است؛ زیرا کودکان نابالغ طبق آیه اول، تنها در سه وقت، موظف به اجازه گرفتن هستند؛ چون زندگی آنها با زندگی پدران و مادران؛ آنقدر آمیخته است که اگر بخواهند در همه حال اجازه بگیرند، مشکل خواهد بود. از این گذشته، احساسات جنسی آنها هنوز بیدار نشده است؛ ولی برای افراد بالغ، اجازه گرفتن به طور مطلق واجب شده ا ست و آنها، موظف‌‌‌اند در همه حال، هنگام ورود بر پدر ومادر اذن بطلبند. (12)
در صورت بی‌‌‌توجهی به این مسئله مهم، باید والدین، انتظار بروز هر وضعیت نامطلوبی را داشته باشند؛ چرا که بر فرض، اگر این مسئله از خاطر کودک هم محو شود، مسلما آثار نامطلوب آن، چنان در روح او باقی می‌‌‌ماند که در آینده دور یا نزدیک، نتیجه آن ظاهر خواهد شد.
جالب اینجاست که اگر ما به نظریات روانشناسان و مربیان غیر اسلامی هم توجه کنیم در خواهیم یافت که اینها هم به این نکته مهم پی برده‌‌‌اند. این، دلیل بر آن است که عقل هر انسانی حکم می‌‌‌کند که متوجه قبح این مسئله باشد.
«هانری مورای» روان‌‌‌شناس معروف در تحلیل رفتار انسان بر نیازها و فشارهای محیطی تأکید می‌‌‌کند. وی فهرست مفصلی از نیازها را ارائه می‌‌‌دهد که این نیازها می‌‌‌توانند به وسیله شرایط بیولوژیک درونی با فرایندهای هیجانی برانگیخته شوند؛ برای مثال، فشار مخالف محروم‌‌‌کننده، ممکن است نیاز به پرخاشگری را فعال کند یا حضور فیزیکی یک شخص جذاب می‌‌‌تواند نیاز جنسی را برانگیزد.
هانری مورای، فشارهای جنسی را به چند بخش تقسیم می‌‌‌کند که یکی از آنها عبارت است از: مشاهده آمیزش پدر و مادر. وی در این باره چنین می‌‌‌نویسد: «بعضی از کودکان به طور اتفاقی از فعالیت جنسی والدینشان آگاه می‌‌‌شوند، یا صدای آنهارا در حین این فعالیتها می‌‌‌شنوند؛ ولی به نظر می‌‌‌رسد که بسیاری از آنها این واقعه را فراموش می‌‌‌کنند. به هر حال، وقتی بدانیم که كودك در اتاق خواب پدر و مادر می‌‌‌خوابیده است، وقوع این مسئله ممکن است مورد حدس و گمان واقع بشود.» (13)
معنای گفته مورای این است که اگر والدین می‌‌‌خواهند فرزندانشان دچار این فشارها نشوند، باید اتاق خواب خودشان را جدا کنند و اگر به هر دلیل، والدین با آنها در یک اتاق می‌‌‌خوابند، باید سعی کنند هنگام غیبت آنان و یا هنگامی که از خواب بودن آنها اطمینان دارند، به عمل جنسی مبادرت كنند.
در جهان غرب با آنکه بی‌‌‌بند و باری بی حدو حصر جنسی همه جا را فرا گرفته است؛ اما باز، بسیاری از متفکران دور اندیش مانند مورای به این مسائل توجه دارند که روح آرام کودک و نوجوان نباید با این تحریکهای نابجای جنسی متلاطم شود. متاسفانه در جامعه ما بعضی از خانواده‌‌‌های به اصطلاح متجدد، این نکات اساسی را رعایت نمی‌‌‌كنند و بعضی دیگر از خانواده‌‌‌ها نیز به سبب بی‌‌‌توجهی و ناآگاهی از این مسائل، ناخودآگاه، انحراف فرزندانشان را دامن می‌‌‌زنند.
همچنین ما از روایات پیامبرصلیاللهعلیهوآله و ائمه معصومینعلیهمالسلام در می‌‌‌یابیم که به هیچ وجه نباید اطفال، نظاره‌‌‌گر روابط جنسی والدین باشند؛ زیرا آثار نامطلوب این مسئله، بسیار حاد و حتمی است:
امام باقرعلیهالسلام می‌‌‌فرماید: «إِیاكَ وَ الْجِمَاعَ حَیثُ یرَاكَ صَبِی یحْسِنُ أَنْ یصِفَ حَالَكَ؛ (14) بپرهیز از همبستری و آمیزش جنسی در جایی که کودکی تو را می‌‌‌بیند كه می‌‌‌تواند حالت را برای دیگران توصیف كند.»
امام صادقعلیهالسلام می‌‌‌فرماید: «لَا یجَامِعِ الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ وَ لَا جَارِیتَهُ وَ فِی الْبَیتِ صَبِی فَإِنَّ ذَلِكَ مِمَّا یورِثُ الزِّنَا؛ (15) موقعی که در اتاق، کودکی حضور دارد، نباید مرد با زن یا كنیزش نزدیكی كند؛ زیرا این عمل، طفل را به زناکاری متمایل می‌‌‌کند.»
رسول اكرمصلیاللهعلیهوآله فرمود: «وَ الَّذِی نَفْسِی بِیدِهِ لَوْ أَنَّ رَجُلًا غَشِی امْرَأَتَهُ وَ فِی الْبَیتِ صَبِی مُسْتَیقِظٌ یرَاهُمَا وَ یسْمَعُ كَلَامَهُمَا وَ نَفَسَهُمَا مَا أَفْلَحَ أَبَداً إِذَا كَانَ غُلَاماً كَانَ زَانِیاً أَوْ جَارِیةً كَانَتْ زَانِیةً؛ (16) قسم به آن خدایی كه جانم در دست اوست، اگر مردى با همسر خود بیامیزد و در اتاق، كودك بیدارى،آن دو را [در حال آمیزش] ببیند و سخنان آنها و همچنین صداى تنفسشان را بشنود، آن طفل هرگز رستگار نخواهد شد. اگر دختر باشد یا پسر، سرانجام به زناكارى آلوده مىشود.»
چنانچه از این روایات بر می‌‌‌آید اثر عمده و انکارناپذیر این بی‌‌‌توجهی، کشانده‌‌‌شدن کودک به بی‌‌‌عفتی و در نهایت زناکاری است.
وقتی کودک در معرض مشاهده این ارتباطات قرار گیرد، این مسئله بدون شک در ذهن و روان او اثرخواهد گذاشت و به احتمال بسیار زیاد، این عمل، کم و بیش برای او لذت‌‌‌بخش خواهد بود. همچنان که کودک بزرگ و بزرگ‌‌‌تر می‌‌‌شود به این عمل راغب‌‌‌تر می‌‌‌شود تا اینکه در زمان بلوغ به سوی انحرافاتی از جمله استمناء، لواط، زنا و... کشیده می‌‌‌شود.
تحقیقات اخیردرباره حافظه نیز این نکته را به اثبات رسانده است که فراموشی به معنای از بین رفتن محفوظات ذهنی، هرگز اتفاق نمی‌‌‌افتد. آنچه تصور می‌‌‌شود فراموش شده است، ممکن است در زمان مناسب و با پیدا شدن سر نخ مناسب به‌‌‌یاد فرد بیاید. این اصل، به ویژه درباره مشاهده صحنه‌‌‌های جنسی که اغلب با ایجاد هیجان نیز همراه می‌‌‌باشد، صادق است.
پوشش اطرافیان: گاهی نوع پوشش اعضای خانواده،کودکان را متوجه تفاوتهای بین زن و مرد می‌‌‌کند. مثلاً اگر مادر یا دختر در جمع خانواده با لباسی كه تمام بدن او را نمی‌‌‌پوشد و ممكن است مقداری از پاها، سینه و یا بازوی او نمایان گردد، حضور یابد، در این صورت احتمال بروز زمینه تحریك و انحراف برای پسربچه به وجود می‌‌‌آید.
شوخیهای خاص اطرافیان: صراحت و بی پردگی والدین در شوخیهای زناشویی در حضور کودک، زمینه‌‌‌ساز انحراف کودک است.
مشاهده انحراف در اطرافیان: ممکن است کودک،روش استمناء را از کودکان بزرگ‌‌‌تر بیاموزد و یا فرد بالغی را هنگام انجام آن ببیند و سپس خود نیز به انجام آن بپردازد.
سؤالهای جنسی: با رشد کودکان و افزایش آگاهی آنها کم کم سؤالهایی در ذهن آنها به وجود می‌‌‌آیدکه نحوه مواجهه والدین با این پرسشها نیز ممکن است زمینه ابتلا را در آینده به وجود آورد. این سؤالات در محورهای زیر مطرح می‌‌‌شود:
1. بچه از کجا می‌‌‌آید؟
2. زایمان برادر یا خواهر کوچک‌‌‌تر از خود؛
3. تفاوت اندام آمیزشی دو جنس؛
4. اندامهای بدن و کار آنها؛
5. چگونگی زایمان؛
6. نقش پدر در تولد کودک؛
7. رشد نوزاد در شکم؛
8. ازدواج. (17)
عوامل ارثی
برخی کودکان به طور ارثی یا سرشتی از نیروی جنسی فوق‌‌‌العاده‌‌‌ای برخوردارند؛ به گونه‌‌‌ای که به استمناء خو گرفته و آن را فراوان انجام می‌‌‌دهند. این عمل ممکن است به سبب فعالیت بیش از اندازه برخی غدد باشد. (18)
عوامل روانی
در ادامه، به عوامل روحی و روانی كه در فراهم آمدن زمینه برای استمناء مؤثرند، اشاره می‌‌‌كنیم:
كمبود محبت: احساس محرومیت در کودکان و نوجوانان، بخشی از علل تن دادن به استمناء و لغزش است. این امر به ویژه در کسانی وجود دارد که از مهر و محبت، به ویژه مهر مادری محرومیت دارند.
اساس حیات کودک را بر محبت به او استوار کنید. کودک باید احساس کند مشمول محبت و علاقه والدین است، آنها او را دوست دارند و به هیچ صورتی از او دست بر نمی‌‌‌دارند. طفل باید این محبت را از راه غذا و لباس و دیگر توجهات والدین دریابد و احساس کند قلب او از احساس و دریافت محبت از والدین باید شاد و لبریز باشد.
اضطراب: فرزندان شما در برخی موارد برای کاهش اضطراب خود به استمناء رو می‌‌‌کنند. (19) بنابر این محیط زندگی را برای کودک، سالم و دور از هرگونه دغدغه، اضطراب و تشویش نگه دارید. آنگاه که آنها مضطرب شوند در خود فرو می‌‌‌روند و با خود سرگرم می‌‌‌شوند و از خود راه نجات می‌‌‌طلبند. شما دیده‌‌‌اید برخی کودکان، به هنگامی که مضطرب می‌‌‌شوند با دست خود و یا با دیگر اعضای خود بازی می‌‌‌کنند که این خود می‌‌‌تواند عامل و زمینه‌‌‌ای برای لغزشها باشد.
كودك در سایه استفاده از مهر و عنایت والدین باید به درجه‌‌‌ای برسد که احساس کند حامی و یاوری دارد، اگر در دامی بیفتد پدر و مادر از وی حمایت می‌‌‌کنند و زیر بازویش را می‌‌‌گیرند و اگر دوستش به او ستم کرد، آنها از وی طرفداری می‌‌‌کنند. این اطمینان قلب، سبب قرار و سکون اوست و در نتیجه، کم‌‌‌تر به دنبال عوامل تسکین، دستکاری و بازی با خود خواهدرفت.
هرگز نگذارید فرزند شما اندوهگین بخوابد. اگر او را تنبیه کرده‌‌‌اید بکوشید که پس از آن، وی را شاد و با آرامش نگه دارید. اگر به او وعده تنبیه داده‌‌‌اید یا آن را اجرا کنید و یا از وی درگذرید. بگذارید خاطرش از این جهات آسوده باشد و راحت بخوابد. فقدان امنیت فکری و روانی، عوارضی را برای فرزندان شما ایجاد می‌‌‌کند که جلوه‌‌‌ای از آن در قالب خودارضایی نمودار می‌‌‌شود.
واكنشهای تند و شدید، هنگام بازی كودك با خود: منعهای غلط و شدید، تهدیدها و پرهیز دادنهای مکرر از یک امر سبب می‌‌‌شود کودک به آن امر بیش‌‌‌ترتوجه کند تا دریابد در قبال آن، چه واقعه و مسئله‌‌‌ای نهفته است؛ به ویژه آنگاه که منعهای والدین با شور، اضطراب و نگرانی همراه باشد. (20)
کنجکاوی: کنجکاوی و کشف در کودکان هم سبب می‌‌‌شود که آنها برای شناخت تفاوت دنیای خود با جنس مخالف اقدام کنند و یا به اعضای خود حساس شوند و پس از دستکاری به کشفی در این‌‌‌باره نائل آیند. گاهی دست را در جیب شلوار کرده، با خود بازی می‌‌‌کنند. گاهی نیز در مستراح و در حین دفع و یا در حمام با خود مشغول‌‌‌اند. این امر به تدریج، عادت به استمناء را در آنان ایجاد می‌‌‌کند.
بسیار دیده می‌‌‌شود که بدون مقدمه (مانند آنچه در بالا گفته شد) کودک خود به کشف این پدیده موفق می‌‌‌شود و آن را تا حد رسیدن به اوج انجام می‌‌‌دهد. کودکانی که هنگام عصر به رختخواب گسیل می‌‌‌شوند و زمانی دراز بیدار می‌‌‌مانند، بیش‌‌‌تر به دستکاری اندام آمیزشی خود می‌‌‌پردازند و ممکن است در آینده استمناء را كشف كنند. بررسیهای انجام شده، نشان می‌‌‌دهد که اصولا این کشف در کودکان بیش‌‌‌تر در شب، پیش از خواب، صبح زود و پیش از برخاستن از بستر رخ می‌‌‌دهد. (21)
توضیح بیش‌‌‌تر اینکه كودك از حدود سه سالگی،... آلت یا فرج خود را کشف می‌‌‌کند و از لمس و دستکاری آن، حس خوبی پیدا می‌‌‌کند. در این مرحله است که رفتارهایی شبیه استمناء در کودکان، بسیار دیده می‌‌‌شود. در آغاز این مرحله، توجه کودک، بیش‌‌‌تر به نقاط مختلف بدن خودش معطوف می‌‌‌شود و از اینرو، این دوره یک دوره «خویش انگیزی» (22) است.
کودک در ادامه، پیوسته بدن خود و دیگران را جستجو می‌‌‌کند تا ببیند آیا کسان دیگر هم آلت دارند یا نه؟ در سه سالگی تقریبا همه بچه‌‌‌ها، جنس خود را تشخیص می‌‌‌دهند. این مسئله از اصول آزمون تعیین ضریب هوش است. هر گاه به پسر بچه‌‌‌ای بگوییم: «تو دختری!» فورا انکار می‌‌‌کند و چه بسا که برای اثبات پسر بودن خود «اقدامی» نیز انجام دهد!
عوامل اصلی که سبب این «کشف» است، یکی تفاوت شکل اندام آمیزشی بچه‌‌‌ها و تفاوت وضع ادرار کردن آنهاست، و عامل دیگر، نحوه آرایش مو و لباس پوشیدن است. بی‌‌‌گمان اگر کودکی با همسن و سال خود از جنس مخالف در تماس باشد، تفاوت اندامهای جنسی را زودتر کشف می‌‌‌کند و آنگاه تفاوت وضع مو و لباس را نیز متوجه می‌‌‌شود. (23)
طفل، مسائلی را دربارة مردان یا زنان می‌‌‌بیند و یا می‌‌‌شنود و برای کسب اطمینان درباره خود به آزمایش می‌‌‌پردازد.
پی‌نوشـــــــــــــت‌ها:
(1). خانواده و مسايل جنسي کودکان، دکتر علي قائمي، ص124.
(2). همان، ص131.
(3). تربيت جنسي کودکان، علي اسلامي نسب بجنوردي، ص76.
(4). خانواده و مسايل جنسي کودکان، دکتر علي قائمي، ص132.
(5). ر.ك: تربيت جنسي کودکان، علي اسلامي نسب بجنوردي، ص68.
(6). الكافي، ثقة الاسلام كلينى، 8 جلدي، دار الكتب الإسلامية، تهران، 1365 ش، ج8 ، ص150.
(7). روضة الواعظين و بصيرة المتعظين، فتال نيشابورى، انتشارات رضى، قم، ج2، ص369.
(8). وسائلالشيعة، محدث عاملى، آل البيت، ج20، ص230.
(9). همان، ج20، ص231.
(10). من لا يحضره الفقيه، شيخ صدوق، ج3، ص436.
(11). به يک سؤال در همين زمينه توجه فرماييد که از بخش پاسخگويي به سوالات آستان قدس رضوي پرسيده شده: «من كه بچه بودم، نزديكي پدر و مادرم را در تاريكي ديده‌ام. چند بار هم ديده‌ام و در زمان بچگي‌هايم من را مادرم حمام مي‌برد و يا با خواهرم مي‌رفتم و زماني كه عروسك مي‌ديدم مقداري ارضا مي‌شدم ودر سن نوجواني با پسر عمويم به حمام مي‌رفتم يا كنار همديگر مي‌خوابيديم وهمديگر را ارضا مي‌كرديم و حالا هم دچار بيماري استمناء هستم (پسر عمويم به من ياد داده بود) به نظر شما گناه مي‌كنم؛ در حالي كه دست خودم نيست. بارها مي‌خواستم آن را ترك كنم؛ ولي نتواستم و دوست دارم با پسري نزديكي كنم. درمان چيست ؟ راه حل ارائه دهيد؟ در ضمن، به نماز خواندن ميل ندارم!!»
(12). تفسيرنمونه، مكارم شيرازى، دار الكتب الإسلامية، ج14، ص541.
(13). تربيت جنسي کودکان، علي اسلامي نسب بجنوردي، ص180.
(14). وسائلالشيعة، محدث عاملى، آل البيت، ج20، ص134.
(15). همان، ص132.
(16). همان، ص133.
(17). تربيت جنسي کودکان، علي اسلامي نسب بجنوردي، ص66.
(18). همان، ص81.
(19). همان، ص81.
(20). خانواده و مسايل جنسي کودکان، دکتر علي قائمي، ص133.
(21). تربيت جنسي کودکان، علي اسلامي نسب بجنوردي، ص76.
(22). Autoerotism
(23). ر.ك: تربيت جنسي کودکان، علي اسلامي نسب بجنوردي، و خانواده و مسائل جنسي کودکان، دکتر علي قائمي.