نكات آغاز سخنرانی
59 - سخنرانی خود را با نام و حمد خدا و درود و سلام بر پیامبر محبوب خدا صلی الله علیه و آله و خاندان او و بویژه امام زمان علیهم السلام و نفرین بر دشمنان آنان آغاز كنید. مثلا چنین بگویید: «بسم الله الرحمن الرحیم، الحمدلله رب العالمین، ثم الصلوة و السلام علی سیدنا و نبینا ابی القاسم محمد و علی اهل بیته الطیبین الطاهرین سیما بقیة الله فی الارضین و لعنة الله علی اعدآئهم اجمعین من الآن الی قیام یوم الدین»
60 - می‌توانید پس از یادكرد نام و ستایش خدا و درود بر پیامبر صلی الله علیه و آله و خاندان او علیهم السلام، آیه و یا حدیث و یا شعری را كه با محتوای سخن شما ارتباط و تناسب دارد، در آغاز سخنرانی خود بخوانید. مثلا اگر موضوع و محتوای سخنتان درباره «دعا» است، می‌توانید این آیه را بخوانید: «و قال ربكم ادعونی استجب لكم... پروردگارتان گفت: شما بخوانید مرا، من هم اجابت می‌كنم شما را».
61 - شایسته است كه در آغاز سخنرانی تان، موضوع و طرح و چارچوب بحث و سخن خود را برای شنوندگان بیان كنید. مثلا چنین بگویید: «بحث امروز ما درباره اخلاص است كه عنوانهای آن عبارتند از: تعریف اخلاص، ارزش و اهمیت اخلاص، آثار و فواید اخلاص، اقسام اخلاص، مراحل اخلاص، ویژگیهای مخلصان و..»
62 - گاهی با خواندن یك یا چند بیت زیبای شعر در آغاز سخنرانی تان، می‌توانید جذابیت خاصی به سخنرانی خود بدهید. مثلا اگر در مجلسی برای «جانبازان» و «خانواده» های آنان سخن می‌گویید، می‌توانید زبان حال آنان را این گونه بازگو كنید:
اگر داغ دل بود ما دیده‌ایم اگر خون دل بود ما خورده‌ایم
اگر دل دلیل است آورده‌ایم اگر داغ شرط است ما برده‌ایم (1)
63 - برای آغاز سخنرانی خود، عبارات و جملات مناسب و زیبایی انتخاب كنید. مثلا چنانچه موضوع سخنرانی شما درباره «شهادت» است، می‌توانید این جمله را بگویید: «خون جامه را ناپاك، اما جامعه را پاك می‌كند.»
64 - گاهی بیان یك داستان جالب و زیبا در آغاز سخنرانی، بسیار مؤثر خواهد بود و جلب توجه خواهد نمود. به طور نمونه، چنانچه موضوع سخنرانی شما «استفاده از روش غیر مستقیم در تعلیم و تربیت» است، می‌توانید داستان وضو گرفتن امام حسن و امام حسین علیهما السلام را، در حضور پیرمردی كه اشتباه وضو می‌گرفت، بیان كنید.
65 - گاهی می‌توانید سخنرانی خود را با طرح یك سؤال آغاز نمایید تا هم توجه شنوندگان را به سخنان خود جلب كنید و هم آنان را در سخنرانی تان شریك سازید. مثلا چنانچه موضوع سخنرانی شما درباره «توبه» است، می‌توانید در آغاز آن، این سؤال را مطرح نمایید: «توبه و شرایط آن چیست و آیا توبه در آخر عمر پذیرفته می‌شود یا نه؟»
66 - در ابتدای سخنرانی خود، ارزش و اهمیت موضوع سخنرانی تان را برای شنوندگان خویش بیان كنید تا به آن علاقه مند شوند و به سخنان شما تا پایان سخنرانی تان گوش فرا دهند. به طور مثال، چنانچه موضوع سخنرانی شما درباره «تقوا» است، در آغاز سخنرانی خود، به ارزش و اهمیت «تقوا» از نظر قرآن، از نظر معصومان علیهم السلام، از دیدگاه حضرت امام خمینی رحمه الله و مقام معظم رهبری - مدظله العالی - و علماء و دانشمندان بپردازید.
67 - سعی كنید در همان آغاز، بر مجلس سخنرانی تان مسلط شوید. گاه با خواستن یك یا چند صلوات از جمعیت شنوندگان، می‌توانید این كار را انجام دهید.
68 - گاهی در آغاز برخی از سخنرانیها خوشامدگویی به شنوندگان لازم است. به طور نمونه، می‌توانید چنین بگویید: «به همه حضاری كه به این مجلس تشریف آورده اند، عرض سلام و خوشامدگویی دارم. امیدوارم ثوابی از این مجلس، در پرونده اعمال ما و شما ثبت و ضبط شود.»
69 - باید در كیفیت و كمیت مقدمه سخنرانی خود دقت نمایید. مثلا كمیت مقدمه سخنرانی تان نباید آن قدر طولانی شود كه فرصت چندانی برای بیان اصل سخنرانی تان باقی نماند.
70 - همه قوای خود را در مقدمه سخنرانی تان به كار نبرید، بلكه برای بقیه سخنرانی خود نیز ذخیره نگاه دارید. از اینرو، در مقدمه سخنرانی خویش باید از حدت و حرارت به خرج دادن خودداری كنید تا برای ادامه سخنرانی تان، با خستگی روبه رو نشوید و حنجره شما توانایی سخن گفتن را نیز داشته باشد.
71 - در آغاز سخنرانی، از مطالبی كه مورد قبول و توافق میان شما و شنوندگانتان است، استفاده كنید تا آنان، در همان آغاز، نسبت به شما و محتوای سخنرانی تان علاقه مند شوند و موضعگیری منفی نكنند. مثلا اگر برای كسانی سخن می‌گویید كه «ولایت فقیه» را قبول دارند، اما درباره «حدود و اختیارات ولی فقیه» سؤالات و شبهاتی دارند، شما در آغاز سخنان خود، از «ارزش و اهمیت ولایت فقیه» و سپس از «آثار و فواید ولایت فقیه» و آن گاه از «شرایط ولی فقیه» و در پایان سخنانتان، از «حدود و اختیارات ولی فقیه» سخن بگویید.
نكات هنگام سخنرانی
72 - در جایی بایستید یا بنشینید كه شنوندگان، شما را ببینند و صدایتان را بشنوند تا با استفاده از روش سمعی - بصری، بر شنوندگان خویش تاثیر بگذارید. مثلا مواظب باشید پشت تابلو یا نوشته و یا دسته گلی كه روی میز و تریبون سخنرانی تان گذاشته اند، قرار نگیرید و پنهان نشوید.
73 - در صورت امكان، میكروفون را به دست نگیرید و آن را در جای مناسبی ثابت نگه دارید تا با آسودگی خاطر، سخنرانی كنید.
74 - مواظب باشید كه با جیبهای برآمده و یا پر از كاغذهای یادداشت، سخنرانی نكنید. این امر ممكن است كه یا توجه شنوندگان را به سوی خود جلب نماید و یا مورد تمسخر ذهنی آنان شود.
75 - می‌توانید یادداشتهای سخنرانی تان را همراه خود داشته باشید، ولی آنها را به گونه‌ای كنار میز یا تریبون سخنرانی خود بگذارید كه در معرض دید مخاطبانتان قرار نگیرند.
76 - اگر یكی از شخصیتها یا بزرگان، به مجلس سخنرانی شما وارد شدند و توجه شنوندگان را به سوی خود جلب كردند، مواظب باشید كه اختیار مدیریت مجلس را از دست ندهید و در صورت لزوم، احترام لازم را به ایشان بگذارید. مثلا می‌توانید از شنوندگان خود بخواهید كه یك صلوات بفرستند.
77 - اگر در بین سخنرانی تان نوشته‌ای به دست شما دادند، سعی كنید بدون مكث و وقفه در سخن گفتن، آن را برای خود بخوانید و چنانچه باید درباره آن سخنی بگویید و یا توضیحی بدهید، در همان هنگام و یا در فرصتی كه مناسبتر است، این كار را انجام دهید.
78 - چنانچه شخصی در میان سخنرانی، از شما سؤالی كرد، در صورت امكان و ضرورت و با در اختیارگرفتن مدیریت جلسه، آن سؤال را پاسخ دهید و در غیر این صورت، به آن شخص بگویید كه پس از سخنرانی، پاسخ سؤالش را خواهید داد.
79 - اگر هنگام سخنرانی، مطلب بعدی خود را فراموش كردید، مطلب قبلی آن را تكرار كنید و برای شنوندگانتان شرح دهید و ضمن این كار، به جستجوی مطلب بعدی در ذهن خود بپردازید تا آن را به یاد آورید. این امر در خواندن مصراعها و یا بیتهای بعدی یك شعر، فراوان پیش می‌آید.
80 - اگر در محل سخنرانی شما یا بیرون از آن، اتفاقی افتاد، آن را به گونه‌ای با سخنرانی تان ارتباط دهید یا در حل آن بكوشید و یا حواس شنوندگان را به سوی سخنان خود جلب كنید. مثلا چنانچه صدای رعد و برق، توجه شنوندگان را به سوی خود جلب كرد، می‌توانید چنین بگویید: «امیدواریم لطف الهی شامل حال ما شود و این رعد و برق، به باران رحمت الهی تبدیل گردد و كشاورزان ما را نیز خوشحال كند.»
81 - جز در موارد ضرورت، سعی كنید از كلمه «من» كمتر استفاده نمایید و به جای آن، كلمه «ما» را به كار گیرید تا بر تكبر و خود بزرگ بینی شما حمل نشود و سخنانتان را كم تاثیر و یا بی تاثیر نكند. به طور نمونه، به جای اینكه بگویید: «من با فساد اخلاقی در این منطقه مبارزه خواهم كرد»، بگویید: «ما با فساد اخلاقی در این منطقه مبارزه خواهیم كرد.»
82 - گاهی نگاه كردن به ساعت از سوی شنوندگان و جا به جا شدن آنان در جای خود و بستن دفتر و كتابهایشان با صدای بلند، نشان دهنده خستگی آنان است. پس، یا با ایجاد تنوع در سخنانتان، خستگی شان را برطرف نمایید و یا اصلا بهتر است به سخنان خود ادامه ندهید و سخنرانی تان را به پایان برید.
مواد سخنرانی
83 - برای سخنرانی خود، مواد و مصالح لازم را تهیه و پی ریزی كنید تا سخن شما از استحكام بیشتری برخوردار گردد. مواد مورد استفاده در سخنرانی می‌تواند از این مواد باشد:
ü آیات؛
ü روایات؛
ü اصول منطقی و قواعد عقلی؛
ü قوانین علمی و تجربی؛
ü خاطرات و داستانها؛
ü اشعار؛
ü تمثیلات؛
ü ضرب المثلها؛
ü سخنان بزرگان دین و دانش؛
ü لطایف و ظرایف؛
ü آمار و اخبار.
84 - دقت كنید آیات، روایات، اصول عقلی، قوانین علمی، اشعار، داستانها و مانند آن را كه در سخنرانی تان مورد استفاده قرار می‌دهید، با موضوع و محتوای سخنرانی شما موافقت داشته و متناسب باشند.
85 - مواظب باشید اشعاری را كه در سخنرانی تان می‌خوانید، از نظر محتوا، چینش، وزن، قافیه، تلفظ، سراینده و مانند آن صحیح باشند. مثلا شعر:
«دل من در پی یك واژه بی خاتمه بود اولین واژه كه آمد به نظر، فاطمه بود»
گرچه زیباست، صحیح نیست؛ زیرا «واژگان بی خاتمه» ای وجود ندارد تا نخستین آنها حضرت فاطمه علیها السلام باشند. یا شعر
«چون كه با كودك سر و كارت فتاد پس زبان كودكی باید گشاد»
از «سعدی» نیست، بلكه از «مولوی» و چینش آن بدین صورت است:
(چون كه با كودك سر و كارم فتاد هم زبان كودكان باید گشاد)
یا شعر
«رخش لعل باد و دلش شاد باد همیشه جهان را جهان‌دار باد»
از نظر قافیه، صحیح نیست؛ زیرا پس از نادیده گرفتن «ردیف» شعر كه كلمه «باد» است، دو كلمه «شاد» و «جهان‌دار» همقافیه نیستند. یا اگر دو كلمه «صاحب خبر» در شعر زیرین را به صورت «صاحب خبر» تلفظ كنید، شعر از نظر وزن با اشكال رو به رو خواهد شد:
«ای بی خبر بكوش كه صاحب خبر شوی تا راهرو نباشی كی راهبر شوی؟».
86 - داستانهای مطرح شده در سخنرانی باید از نظر محتوا، درست و از نظر مدرك و ماخذ، معتبر باشند. به طور نمونه، داستان «جزیره خضراء: محل زندگانی امام زمان علیه السلام» به آن گونه‌ای كه در برخی از كتابها نقل شده، طبق نظرشماری از بزرگان و محققان، هم از نظر محتوا مخدوش است و هم از نظر ماخذ نامعتبر است.
87 - بكوشید داستانی را كه در سخنرانی تان نقل می‌كنید، آن قدر طولانی نباشد تا قسمت عمده سخنانتان را دربر گیرد؛ بلكه داستان نقل شده را به صورت مختصر و مفید و به دور از حشو و زوائد نقل نمایید.
88 - از داستانهایی استفاده كنید كه جالب، تازه، نكته دار و انگیزه برانگیز باشند، به گونه‌ای كه شنونده همواره در پی آن باشد تا دنباله داستان را بشنود و فرجام آن را بداند.
89 - داستانهایی را كه در سخنرانی نقل می‌كنید، گاهی از سه مرحله و قسمت «مقدمه» ، «اوج» و «فرود» تشكیل می‌شود. توجه به این نكته و رعایت آن در سخنرانی شایسته است.
90 - اگر آمار و اخباری را در سخنرانی خود مطرح می‌كنید، توجه داشته باشید كه صحیح و دقیق و معتبر باشند. و چنانچه از لطیفه‌ها و مطایبه‌هایی در سخنان خویش استفاده می‌نمایید، مواظب باشید كه ركیك و سخیف و مستهجن نباشند.
91 - از ضرب المثلهایی استفاده نمایید كه اغلب مخاطبانتان با معنا و كاربرد آن آشنا باشند. مثلا می‌خواهید بگویید كه مقصود و مراد ما در كنارمان است و ما از آن بی خبریم، بگویید: «آب در كوزه و ما تشنه لبان می‌گردیم» ، تا اغلب و یا همه شنوندگان شما از این ضرب المثلی كه به كار گرفته اید، مقصود و مراد شما را دریابند.
پی‌نوشـــــــــــــــــت:
1) قیصر امین پور.