تبلیغات مذهبی از طریق خطابه و سخنرانی و گفتگوی چهره به چهره با مردم، از راههای مؤثر در پیشرفت دین، ارشاد و راهنمایی مردم به راه راست و سعادت، ارتقای سطح آگاهی دینی مردم و دوری آنان از گناهان و آلودگیهاست. این نوع تبلیغ به صورت سنّتی در جامعه ما رایج بوده و ریشه در عصر نبوّت و امامت دارد و مردم از قدیم با آن آشنا بوده و هستند و دل به آن می‌سپارند و از سخنرانیهای شیوا و فصیح، استقبال می‌كنند؛ اما در عین حال، امروز با رواج انواع رسانه‌های گروهی و ابزار پیشرفته تبلیغی و اطلاع رسانی، با چالشهایی جدّی رو به رو گردیده است كه برای حفظ و تداوم آن توجه به یك سلسله بایدها و نبایدها - كه برخی از آنها از قدیم نیز مطرح بوده - ضروری است. در این نوشتار، به صورت فشرده برخی از این مباحث را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

تبلیغ چیست؟

تبلیغ در مفهوم كلی آن، عبارت است از: «رساندن پیام به دیگری از طریق برقراری ارتباط به منظور ایجاد دگرگونی در بینش و رفتار او، و بر سه عنصر اصلی: پیام دهنده، پیام گیرنده و محتوای پیام مبتنی است.»

برخی از تحلیلگران این رشته، «ابزار تبلیغ‌» و برخی دیگر «هدف‌» را نیز جزء عناصر تبلیغ دانسته اند و در یك جمع بندی می‌توان عناصر تبلیغ را بدین گونه فهرست بندی كرد:

1. پیام دهنده (مبدأ پیام) ؛

2. پیام و محتوای آن؛

3. پیام گیرنده (مقصد پیام) ؛

4. هدف از پیام رسانی؛

5. ابزار پیام. (1)

نكته‌ای كه باید بر آن تأكید كرد، این است كه در تبلیغ، صرف رساندن یك اندیشه و نظر، منظور نیست؛ بلكه «اقناع‌» یا «ترغیب‌» به منظور «تغییر رفتار‌»، در تبلیغ نهفته است. اگر موارد مختلف تبلیغات، خواه دینی و خواه سیاسی و اقتصادی و غیر آن را در نظر بگیریم، بدون تردید بدین جا می‌رسیم كه هدف پیام رسان، تنها ادای یك پیام نیست؛ بلكه مبلّغ می‌كوشد مخاطب خویش را «قانع‌» سازد و به هدف مورد نظر مایل گرداند و احساس و گرایش او را برانگیزاند. (2)

«هر بار كه رادیو و تلویزیون را روشن می‌كنیم، هر بار كه كتاب، مجله یا روزنامه‌ای را باز می‌كنیم، كسی سعی می‌كند به ما بیاموزد، ما را برای خرید كالایی راضی كند یا برای رأی دادن به فلان كاندیدا یا صحّه گذاشتن به فلان مسئله از اقدام صحیح، حقیقی یا زیبا ما را «اقناع‌» كند. این هدف، در تبلیغات كاملاً واضح است. سازندگان محصولات تقریباً مشابه همچون: آسپرین، خمیردندان، پودر رختشویی یا كاندیداهای سیاسی، مقادیر بسیاری پول خرج می‌كنند تا ما را برای خرید محصولی كه آنها بسته بندی كرده اند، «اقناع‌» كنند.» (3)

از راههای مختلفی می‌توان موجبات تغییر رفتار افراد را فراهم كرد؛ مثلاً از راه تطمیع یا تهدید یا شرم حضور و رودربایستی؛ اما اگر از راه تبلیغ، تغییر رفتار را در فرد یا افرادی به وجود آوردیم، معنایش این است كه از راه ترغیب و اقناع، تغییر رفتاری داوطلبانه و از روی میل و رغبت به وجود آورده ایم. در این صورت، كاری تبلیغی انجام داده ایم و به یك هدف تبلیغی رسیده ایم.

خطابه

«خطابه‌» یكی از راههای تبلیغ است. خطیب با ایراد خطبه و سخنرانی، تلاش می‌كند كه شنوندگان و مخاطبان خود را ترغیب و اقناع كند تا رفتار مورد نظر او را انجام دهند. خطابه، علم یا فنّی (4) است كه سابقه دیرینه دارد و از قرنها پیش مورد توجه دانشمندان بوده و تاكنون كتابهای متعددی درباره آن نوشته شده است. ارسطو (322 ق. م) حكیم نامدار یونانی در بین آثار علمی خود، كتابی درباره فن خطابه (ریطوریقا) داشته (5) كه امروز ترجمه فارسی آن به قلم «پرخیده ملكی‌» موجود است. در عصر حاضر نیز كتابهای فراوانی در ایران و كشورهای دیگر در این زمینه نوشته شده است كه چند نمونه از آنها را نام می‌بریم:

1. آیین سخنوری، محمدعلی فروغی؛

2. سخن و سخنوری از نظر بیان و فن خطابه، گفتار فلسفی؛

3. آیین سخنوری و نگارش، عسكر حقوق؛

4. اصول و مبادی سخنوری، محمدباقر شریعتی سبزواری؛

5. روشهای تبلیغ و سخنرانی، صادقی اردستانی؛

6. سخنران خوبی باشید، ریچارد دنی، ترجمه حبیب اللّه آقا رمضان سنگتراش و نازنین نجفیان؛

7. چگونه زیبا سخن بگوییم، محمدرضا تقدّمی؛

8. فن خطابه، سید صدرالدین صدربلاغی. (6)

برهان خطابی

در اعتبار خطابه كافی است توجه داشته باشیم كه حكمای قدیم، برهان خطابی را در كنار برهان منطقی، جزء برهانها و حجتها شمرده و آن را «برهان صناعی‌» نامیده اند كه بیشتر بر قیاس و تمثیل و استقراء استوار است، در برابر برهان منطقی كه «برهان غیر صناعی‌» نامیده می‌شود.

در حجت و برهان منطقی، از دلایل موجود در خارج (مانند: نصوص قوانین عرفی یا شرعی و شهود و قسم و اقرار و اسناد) استفاده می‌كنند و نیز در این برهان از صغری و كبری و نتیجه استفاده می‌شود و بر مقدمات یقینی (از قبیل امور بدیهی یا مشهود و محسوس و یا تجربه شده) استوار است.

اما در برهان صناعی، دلایلی به كار می‌رود كه سخنور آنها را با ذوق و نیروی تفكر خود ایجاد و انشاء می‌كند و به آن وسیله، مدعای خویش را اثبات می‌كند. قیاس خطابی، غالباً مقدماتش امور گمانی و اعتقادی است؛ یعنی سخنی است كه آن را همه مردم یا بیشتر آنها یا خواص می‌دانند یا كلام خدا و یا پیامبر یا امام یا شاعر و یا حكیم است و یا بنابر شهرتی كه دارد، جملگی آن را باور دارند، مانند اینكه «عدل‌»، نیكو و «ظلم‌»، بد است.

سخنور گاهی موضوع بحث را با چیزهای دیگر می‌سنجد و مقایسه می‌كند؛ مثلاً به جای اینكه به شیوه اهل منطق بگوید: «فضیلت مایه ارجمندی است و هر چه مایه ارجمندی است، گرامی است؛ پس فضیلت گرامی است‌»، مقدمه كبری را حذف كرده و از نتیجه، آغاز نموده و مقدمه را به آخر افكنده، می‌گوید: «فضیلت گرامی است؛ چون مایه ارجمندی است.»

در خطابه، تمثیل بیش از استقراء به كار می‌رود؛ یعنی به جای آنكه احوال جزئیات را در نظر گرفته، از آن حكم كلّی درآورند، امری را با امری دیگر مقایسه كرده، بر حسب شباهت، حكم می‌كنند؛ چنان كه سقراط وقتی كه می‌خواست بگوید: قضات و سیاستمداران را نباید با قرعه معین كرد، می‌گفت: «این عمل چنان است كه اگر بخواهید پهلوان را برای كُشتی و ناخدا را برای كِشتی بیابید، از میان مردم قرعه بزنید.» (7)

نقش خطابه در جامعه

خطابه و سخنرانی، نقش مهمی در جامعه و تحولات اجتماعی دارد. نقش خطابه در پیروزی انقلابها و به ثمر رسیدن حركتهای بزرگ اجتماعی در جهان، قابل انكار نیست. رهبران بزرگ در جهان كه هدفهای بزرگی را تعقیب می‌كردند، از ابزار سخنوری و بیان اهداف خود، به صورت رو در رو برای مردم استفاده می‌كردند.

بی شك در پیروزی دعوت پیامبر بزرگوار اسلام صلی الله علیه وآله، علاوه بر ابزارها و عوامل مهم دیگر (مانند: تأثیر و نفوذ خارق العاده قرآن مجید، اعجاز این كتاب آسمانی، معجزه‌های خود آن حضرت، استقامت او در راه هدف، و امدادهای غیبی خداوند) ، خطبه‌های فصیح و بلیغ آن حضرت، بسیار مؤثر بود. به عنوان نمونه می‌توان از خطبه بسیار مهم و مفصل و تاریخی آن حضرت در حجّةالوداع در عرفات - یا در منی - یاد كرد.(8)

خطبه‌های تاریخی و مهم امیر مؤمنان علیه السلام در مدت خلافتش، به ویژه خطبه‌هایی مانند: خطبه جهاد و خطبه نظامی در میدان جنگ صفّین كه منتهی به باز پس گیری شریعه فرات از اشغال سپاه معاویه شد - و امروز آن را در نهج البلاغة می‌خوانیم - در حوادث آن روز تأثیرگذار و نقش آفرین بود.

در جریان انقلاب كبیر فرانسه رهبران و خطبای این انقلاب (مانند: آبه موری، كنت دومیرابو، و روبس پیر (9) ) نقش مهمی داشتند. (10) همچنین سخنرانیهای رهبران كمونیستی در جریان انقلاب بلشویكی در روسیه، سخنرانیهای شورانگیز هیتلر در شكل گیری قدرت آلمان نازی، (11) سخنرانیهای رهبران و خطبای انقلاب مشروطه در ایران مانند: ملك المتكلّمین و سید جمال الدین اصفهانی واعظ در تاریخ این انقلابها و حركتهای بزرگ تاریخ به ثبت رسیده و در پیروزی آنها نقش تعیین كننده داشته است.

در پیروزی انقلاب اسلامی در ایران نیز چه در دوران مبارزات خیابانی پیش از سقوط نظام شاهنشاهی و چه در سالهای پس از پیروزی و نیز در دوران جنگ تحمیلی، سخنرانیهای مهم و تاریخی رهبر كبیر انقلاب، امام خمینی قدس سره و سایر شخصیتهای بزرگ انقلاب و یاران وفادار و برجسته او و عموم خطبا و ائمّه جمعه، در بسیج مردم، شكستن موانع، روشنگری افكار عمومی، خنثی سازی توطئه‌ها و... نقش بسیار مهم و تعیین كننده‌ای داشته است كه هیچ كس نمی‌تواند منكر این مطلب باشد. (12)

در زمان ما كه وسایل ارتباط جمعی، گسترش یافته و از طرق مختلف و از كانالهای گوناگون، حتی از راه دور می‌توان با افراد و گروهها ارتباط برقرار كرد، باز هم سخنرانی و گفتگوی چهره به چهره با مخاطبان، اهمّیت خود را حفظ كرده است. به همین جهت است كه مشاهده می‌شود در انتخابات ریاست جمهوری یا پارلمانی، در كشورهای مختلف جهان، نامزدهای انتخاباتی به میان مردم می‌روند و با بیانات رودررو با مردم و مخاطبان، اهداف و برنامه‌های خود را تشریح می‌كنند و همین برنامه‌ها بسیار تعیین كننده است.

انواع سخنرانی‌ها

سخنرانی را از لحاظ محتوا به چند نوع تقسیم كرده اند كه به آنها اشاره می‌كنیم:

1. سخنرانی سیاسی؛

2. سخنرانی قضایی؛

3. سخنرانی تشریفاتی؛ (13)

4. سخنرانی علمی؛

5. سخنرانی نظامی؛

6. سخنرانی منبری (مذهبی) .

در این نوشتار، محور بحث ما سخنرانی نوع اخیر است و هدف این است كه برخی از بایدها و نبایدها را درباره این نوع سخنرانی مطرح كنیم. چنان كه گفته شد، خطابه خود، یك «علم‌» یا یك «فن‌» است. بنابراین، فصول و مباحث بسیار گسترده‌ای دارد كه هرگز در یك بحث فشرده نمی‌گنجد. (14) از این رو، سعی می‌كنیم تنها برخی از نكات مهم را درباره هر یك از عناصر تبلیغ (پیام دهنده، محتوای پیام، پیام گیرنده، هدف و ابزار پیام) یادآوری كنیم؛ البته ممكن است با دقت نظر، بعضی از آنها با هم تداخل داشته باشند كه از لحاظ هدف این نوشتار، مهم نمی‌باشد.

سخنرانی مذهبی

عنصر اوّل: پیام دهنده (سخنران) و ویژگیهای او

هر گوینده، پیش از هر چیز باید دقت و تأمّل كند كه چه بگوید؟ چقدر بگوید؟ و چگونه بگوید؟ اگر او در پاسخ این سه سؤال، تصمیم مناسب بگیرد، تا حدّ زیادی موفق خواهد بود؛ اما در عین حال، چند اصل مهم دیگر نیز مطرح است كه رعایت آنها از عوامل اساسی توفیق یك سخنران به شمار می‌رود. تعدادی از این اصول معمولاً شناخته شده هستند و اهمیت آنها تا حدودی روشن است، مانند: فصاحت، حافظه، صوت و لحن دلپذیر، سخن پردازی، روشنی فكر، و اطلاعات گسترده در موضوع سخن؛ اما تعدادی از آنها با وجود نقش و اهمیتی كه دارند، مورد توجه و عنایت قرار نمی‌گیرند و معمولاً مورد غفلت واقع می‌شوند. ما این اصول را به اختصار یادآوری می‌كنیم:

الف. جلب اعتماد مخاطبان (گیرندگان پیام)

در فن خطابه و روش تبلیغ، به اثبات رسیده است كه جلب اعتماد شنوندگان و كلّاً دریافت كنندگان پیام تبلیغی، شرط مهمی در توفیق تبلیغ است. اگر شنوندگان به گوینده اعتماد نداشته باشند، با سخنان او اقناع نمی‌شوند و با تشویق او ترغیب نمی‌گردند. اگر پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله با وجود مخالفتها و كارشكنیهای گسترده سران شرك و بت پرستی، در دعوت خود، به ویژه در سالهای آغازین رسالتش در مكّه، توفیق به دست آورد، یك راز آن پشتوانه ارزنده اعتماد مردم به او بود كه چهل سال با پاكی و صداقت و امانت در میان آنان زندگی كرده بود و به هوش و عقل و درایت معروف بود و مردم به صورت خودجوش به او لقب «امین‌» داده بودند و در كارنامه چهل ساله زندگی او نمی‌توانستند حتی یك نقطه ضعف پیدا كنند. از این رو، تهمت جنون و شاعری و امثال اینها به اعتراف خود سران شرك و بت پرستی مانند ولید بن مغیرة مخزومی به او نمی‌چسبید. (15)

بر این اساس، گوینده و مبلّغ، پیش از آنكه در میان مخاطبان، جایگاه و محبوبیت پیدا كند و «حجّت‌» به شمار رود، نباید انتظار داشته باشد كه مخاطبان، سخن او را «حجّت‌» بشمارند. (16)

در مورد جلب اعتماد مخاطبان، حتی درباره آراستگی ظاهری خطیب و لباس و سیمای او (به ویژه اگر برای مخاطبان، ناشناخته باشد) تأكید می‌كنند.

ب. تنظیم و طراحی سخن

گوینده، پس از آنكه به تناسب مقام و موقعیت، موضوع سخن را مشخص كرد (كه چه بگوید؟) لازم است ترتیب ادای آن را تنظیم و طراحی كند و درآمد (مقدمه) و هسته اصلی و فرود سخن را (كه در بخش پیام، توضیح خواهیم داد) در ذهن خود، یا روی كاغذ سامان دهی كند و مشخص سازد كه چگونه بگوید تا در مقام ادای سخن، مباحث و مطالب، براساس همان ترتیب و چینش القاء شود.

گفتار، درست مانند خانه‌ای است كه معمار می‌سازد. او نخست در نظر می‌گیرد كه آن خانه برای مقصودی كه ساخته می‌شود، چه اتاقها و مكانهای اصلی و فرعی، روی زمینی و زیرزمینی لازم دارد. پس از آن برای خانه، طرح و نقشه می‌كشد كه هر یك از اتاقها و مكانها را در كجا قرار دهد و به چه صورت درآورد و ساختمان را از كجا شروع كند و چگونه دنبال نماید. معماری كه چنین نكند، ساختمانش بی تناسب و ناهنجار خواهد شد.

گوینده نیز برای گفتار خود باید طرح بریزد. اگر چنین كرد و پس از آماده كردن معانی، ترتیب پس و پیش آنها را هم در نظر گرفت و نقشه آن را كشید، در مرحله سوم كه ادای سخن باشد، اشكالی برای او پیش نخواهد آمد. (17)

در حدود سی سال پیش، نگارنده این سطور، به یكی از هیئتهای بزرگ مذهبی در یكی از شهرهای بزرگ كشور، برای سخنرانی دعوت شده بود. در همان سالها مرحوم حجة الاسلام و المسلمین آقای فلسفی، خطیب شهیر نیم قرن اخیر در ایران، چند دهه، در همان هیئت منبر رفته بود. ریش سفیدان هیئت مزبور نقل می‌كردند كه آقای فلسفی، هر شب، یك ساعت پیش از آغاز سخنرانی، درِ اتاق محل استراحت خود را می‌بست و كسی را نمی‌پذیرفت و دفتر یادداشت خود را در دست می‌گرفت و در اتاق قدم می‌زد و خود را برای سخنرانی آماده می‌كرد.

ج. تنوع صدا

از آنجا كه مقداری از تأثیرگذاری و نفوذ گوینده در شنوندگان، از طریق صدا و آهنگ كلمات و نغمه‌ها و طنین خاص كلمات صورت می‌گیرد، در فن سخنوری تأكید می‌شود كه صدای گوینده، به تناسب محتوای فرازهای مختلف سخن، تنوع و تفاوت پیدا كند. به عنوان مثال، اگر فریاد اعتراضی را نقل می‌كند، صدا را بلند كند و سخنان معترض را با شدت و قهرآمیز بیان نماید؛ اما اگر مناجاتی را نقل می‌كند، آن را با آهنگ خاصّ دعا و مناجات و سوز و گداز ادا كند و اگر پند و اندرز پدر پیر سالخورده به پسر جوانش را بازگو می‌كند، مثل آن پدر سخن بگوید.

طبعاً گوینده، هرقدر از هنر تقلید صدا برخوردار باشد، به همان نسبت در این زمینه موفق خواهد شد.

در مجموع، سخنور باید به تناسب و اقتضای فقرات سخن، صدا را بالا و پایین ببرد و با تغییر صدا، تنوع و تفنن ایجاد كند تا شنوندگان از صدای یكنواخت او، ملول نشوند و با رغبت به سخنان او گوش فرا دهند. در هر صورت، اگر گوینده از اوّل تا آخر با یك آهنگ و یكنواخت صحبت كند، همانند راننده‌ای خواهد بود كه مسافران را از مبدأ سوار كرده، بی هیچ استراحت و تنفّسی در بین راه، آنان را یكسره راه برده و در مقصد پیاده كرده است كه طبعاً همه خسته و كوفته می‌شوند و از راننده رنجیده خاطر خواهند شد.

د. هماهنگی حركات و اشارات با محتوای سخن

از آنجا كه مقداری از تأثیرگذاری گوینده در شنوندگان به وسیله حركات و اشارات دست و از رهگذر نگاه و حركت بدن او صورت می‌گیرد، نقش اشارت و حركات تن و سر و دست و چشم و ابرو در این زمینه بسیار مهم و ظریف است. از این رو، باید حركات و اشارات او با محتوای سخنش هماهنگ و متناسب باشد؛ مثلاً اگر از آسمانها و كهكشانها سخن می‌گوید، به بالا و سمت آسمان اشاره كند و اگر از توفیق دانشمندان در اكتشافات در عمق زمین و دریاها و اقیانوسها بحث می‌كند، به پایین اشاره كند و اگر تفاوت دیده‌ها و شنیده‌ها را از لحاظ اطمینان بخواهد بیان كند، دست به سمت گوش و چشم خود ببرد.

در هر حال، نباید بدون هیچ گونه اشاره و حركت صحبت كرد و نباید بی قاعده اشاره كرد و دستها را حركت داد. (18) براساس تأثیر اشارات و حركات گوینده است كه سخنرانیهای رادیویی یا آنچه از نوار صوتی شنیده می‌شود، فاقد این تأثیر مضاعف می‌باشد.

ادامه دارد... .

• پاورقــــــــــــــــــــی

1) پژوهشی در تبلیغ، محمدتقی رهبر، تهران، دانشگاه امام صادق علیه السلام، ص 80 و 156.

2) همان، ص 81.

3) عصر تبلیغات، آنتونی پراتكانیس و الیوت آرنسون، ترجمه دكتر كاووس سیدامامی و محمدصادق عباسی، تهران، سروش، اوّل، 1379 ش، ص 11.

4) بر حسب تعریفی كه درباره این دو كرده اند و تفاوت آنها.

5) فرهنگ فارسی، دكتر معین، ج 5، (اعلام) ، ص 121.

6) نسخه تایپی موجود در كتابخانه شخصی نگارنده كه در جوانی در حوالی سالهای 1348 - 1350 ش در كلاس تدریس آن توسط مرحوم مؤلف شركت می‌كرد، كتابی است جامع و بسیار مفید و ارزنده.

7) آیین سخنوری، فروغی، تهران، انتشارات زوار، دوم، 1338 ش، صص 31 - 34.

8) مجموع خطبه‌ها و مكاتبات و كلمات و سخنان پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله توسط مرحوم آیة اللّه شیخ موسی عباسی زنجانی در دو جلد به نام «مدینة البلاغة‌» گردآوری و در سال 1363 ش چاپ و منتشر شده است.

9) او را توپچی ملبس به جامه روحانیان می‌نامیدند.

10) انقلاب كبیر فرانسه و امپراتوری ناپلئون، آلبر ماله و ژول ایزاك، ترجمه رشید یاسمی، تهران، كتابخانه سنایی، پنجم، 1362 ش، صص 405 - 407.

11) چهره واقعی هیتلر، جان تولند، ترجمه محمد بامداد، تهران، انتشارات هفته، اوّل، 1362 ش، ص 63، 67، 70.

12) از طرف دیگر این چند دهه را می‌توان دوران رشد و شكوفایی خطابه در تاریخ معاصر ایران نامید.

13) مقصود از سخنرانی تشریفاتی، سخنرانی به منظور مدح و تهنیت و گاهی تعزیت و تسلیت است و نوعی سخنرانی است كه در ستایش و قدردانی از اشخاص بزرگ و ارجمند، ایراد می‌گردد. (آیین سخنوری، صص 107 - 108.)

14) در این زمینه كافی است كه فقط نگاهی به فهرست مطالب كتاب آیین سخنوری محمدعلی فروغی یا فن خطابه مرحوم سید صدرالدین صدربلاغی بیفكنیم تا گستردگی مباحث را تصدیق كنیم.

15) ر. ك: السیرة النبویة، ابن هشام، قاهرة، مطبعة مصطفی البابی الحلبی، 1355 ق، ج 1، ص 289.

16) شخص مطّلعی از روحانیان نقل می‌كرد كه در سالهای اوّل هجرت و استقرار امام موسی صدر در لبنان، ایشان از روحانی برجسته و مسنّ و معتبری از حوزه علمیه نجف اشرف دعوت كرد تا در ماه رمضان برای شیعیان لبنان برنامه‌های مذهبی و تبلیغی اجرا كند. در آن مجلس، زنان و دختران شیعه - به حكم آنكه تا آن زمان برنامه‌های مذهبی و آموزه‌های اسلام در آن منطقه تبلیغ و اجرا نشده بود - بی حجاب بودند و با همان وضع در جلسات شركت می‌كردند. روحانی یاد شده، در این مورد سكوت كرد و پس از یك ماه فعالیت تبلیغی و اقامه نماز جماعت و ایراد مواعظ و ارشاد و جلب اعتماد مردم، در آخر ماه رمضان مسئله حجاب و وجوب آن را برای زنان مطرح كرد و مؤثر واقع شد.

17) آیین سخنوری، صص 45 - 46.

18) ر. ك: همان، صص 87 - 88.