«وَ قالَ الرَّسُولُ یا رَبِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً»؛ (1) «[در آن روز] رسول [به شكوه از امت در پیشگاه ربّ العزه] عرض كند: بار الها! امتم این قرآن را [به كلی] متروك و رها كردند.»
در سالهای نه چندان دور، یكی از سنّتهای زیبای رایج بین مردم مسلمان برگزاری كلاسهای آموزش قرآن كریم در مساجد و منازل بود. این‌گونه كلاسها خود به خود به یك مقطع تحصیلی تبدیل شده بود و سواد برخی افراد را سواد مكتبی می‌نامیدند. در سالهای اخیر با وجود جاذبه تكنولوژیهای دیداری و شنیداری، فیلمها، سریالها و گسترش مدارس، متأسفانه از برگزاری كلاسهای قرآنی تا حدود زیادی غفلت شده و عمدتا محدود به ماه مبارك رمضان و اوقات فراغت شده است. این غفلت، ضعف قرائت بسیاری از مردم؛ حتی افراد تحصیل كرده را به دنبال داشته است.
برادر عزیزی پیشنهاد برگزاری كلاس قرآن در تیپ 33 هوابرد المهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) را دادند. از این پیشنهاد استقبال كرده و آن را عملیاتی كردیم. از اصل طرح استقبال خوبی شد. ابتدای جلسه به چند نكته كه به بهتر برگزار شدن كلاس كمك می‌كرد پرداخته و بر قرائت داوطلبانة شركت كنندگان تأكید شد. برای آموزش قواعد عربی كه نیاز به نوشتن دارد یك تخته سفید تهیه شد و در چند دقیقة ابتدای كلاس، قواعد عربی؛ مخصوصاً تجوید واجب و مخارج حروف با نقاشی كردن توضیح داده شد؛ یعنی دندان فرضی با كشیدن خطی به جای دندان و كشیدن خط دیگری به جای زبان و قرار گرفتن زبان در كنار دندان مثل حرف ضاد توضیح داده میشه. مثالهایی كه زده میشد بیش‌تر از نماز بود كه رعایت تجوید آن در نماز یومیه مبتلا به است، مثل: «مغضوب، عظیم، صراط و..» پس از آن از شركت‌كنندگان درخواست شد به‌طور داوطلبانه چند آیه را قرائت كنند.
برای بهرهداری بهتر از این جلسات، نکاتی را یادآور میشویم:
- مربی نباید غلطهای متربی را فوری تذكر دهد؛ بلكه باید از وی بخواهد خودش با دقت بیش‌تری آن غلط را برطرف كند؛ حتی تا چند بار با دقت بیش‌تر و كلمات مشابه او را تشویق به برطرف كردن غلط كند. از سایر شركت‌كنندگان هم درخواست كند سكوت كرده و با حوصله به قرائت گوش كنند و جمله صحیح را به صورت آهسته به متربی انتقال ندهند. این كار باعث می‌شود قرائت صحیح به صورت بهتری در ذهن فرد باقی بماند. اگر داوطلبی برای قرائت - به خاطر شرم اولیه - وجود نداشت، خود روحانی چند آیه را بخواند تا كم كم یخ جلسه آب شود.
- برای شركت نماز‌گزاران در این جلسه، آموزش در حین برگزاری نماز جماعت، تبلیغ و توصیه شود. در این جلسات كسی را وادار به خواندن نكنند؛ زیرا اثر معكوس داشته و باعث ریزش افراد در جلسات آینده می‌شود.
- در جلسات شبهای بعد، تجویدهای گفته شده در شبهای قبل مرور شود. این كار باعث می‌شود برخی از شركت‌كنندگان كه بعضی شبها موفق به شركت در نماز و كلاس قرآن نشده‌اند، قواعد را یاد گرفته و چیزی را از دست ندهند و برای سایر افراد هم تكرار شده و ملكة ذهن آنها می‌شود.
- كلاس حداكثر در نیم ساعت تنظیم شود تا حوصلة شركت‌كنندگان سرنرود و با توجه به تعداد داوطلبان قرائت، ابتدای جلسه تعداد آیاتی كه هر داوطلب می‌خواند برای مربی مشخص باشد. اگر داوطلبان زیاد بودند، هر نفر دو سه آیه قرائت كنند و اگر كم بودند، آیات بیش‌تری قرائت كنند.
- رخی از افراد قرائت بهتری دارند. برای این‌گونه افراد فرصت و آیات بیش‌تری در نظر گرفته شود و به سایر شركت‌كنندگان تأكید شود كه در قرائت ایشان دقت كنند تا بهتر یاد بگیرند. و در لابلای قرائت، شأن نزول، لطافتها، قصه‌ها و مثلهای قرآنی برای شركت‌كنندگان تبیین شود و در ابتدای جلسه هم ثواب قرائت، یاددادن و یادگیری آن به امام، شهدا، اموات مؤمنین و مؤمنات و اموات حاضرین در جلسه تقدیم شود.
- لازم است روحانی، پیشرفت هر شركت‌كننده‌ای در یادگیری را در جلسات آینده به آنها گوشزد كند تا در یادگیری تشویق شوند.
- در حاشیة كلاس، میكروفون را در اختیار كودكان مستعد بگذارد تا اگر سوره‌ای را حفظ كرده‌اند در حضور جمع قرائت كنند. پس از قرائت، روحانی محل از حاضرین درخواست فرستادن صلوات برای سلامتی قاری كوچك كند و با تشویقهای مادی و معنوی زمینة علاقه وی و سایر كودكان جهت انجام این كار در شبهای آینده را فراهم كند. ضمناً این كار ایجاد رقابت جهت حفظ سوره‌های بیش‌تری را به وجود می‌آورد و این اعتماد به نفس را كه حتی می‌توانند حافظ كل قرآن شوند، باعث می‌شود.
روحانی محل هر شب با ذكر احادیثی، ارزش حضور در مسجد، برگزاری كلاس قرآن و تشكیل مباحثات علمی و... را تبیین كند تا علاوه بر دلگرمی حاضرین، سایرین نیز ترغیب به شركت در جلسات شوند.
در این طرح بركاتی وجود دارد كه به برخی اشاره می‌شود:
1. مردم تعصب خاصی به قرآن كریم و قرائت آن و ثواب این قرائت دارند. مطمئناً اگر كلاس قرآن به‌طور دائم تشكیل شود، زمان، فضا و شرایط مربی آن مناسب باشد، تعداد شركت‌كنندگان بسیار خواهد بود.
2. بسیاری از افراد به هدف ختم قرآن تعداد صفحاتی را در نظر گرفته و در وقت محدودی آن صفحات را به تندی قرائت می‌كنند و از لطافتها و ظرافتهای آیات غفلت می‌كنند. كلاس قرآن با محوریت روحانی آگاه به شأن نزول و ظرافتهای قرآن، باعث پربار شدن كلاس شده در جای خود این نكات تذكر داده می‌شود. بعدها با قرائت فرد در خلوت، این نكات یادآوری شده و در رفتار و گفتار وی اثر می‌گذارد.
3. به خاطر فارسی زبان بودن اكثریت مردم ایران و آشنایی نداشتن آنان با زبان و قواعد عربی، بسیاری نماز و قرآن كریم را به لهجة فارسی قرائت می‌كنند. با توجه به تأكیدات فراوان مراجع در رساله‌های توضیحالمسائل بر وجوب یادگیری بسیاری از این قواعد جهت قرائت نماز، تكرار آنها در هر شب و درخواست تمرین همزمان، باعث می‌شود این قواعد ملكة ذهن شده و لحن عربی برای افراد جا بیفتد.
4. مهم‌ترین سلاح پیامبران الهی داشتن معجره بود. تنها معجزه‌ای كه از گذشته باقی مانده است و در دسترس مردم قرار دارد، قرآن كریم است. معرفی معارف و مطالب این معجزة جاوید برای مردم باعث علاقة بیش‌تر آنها به دین و قرآن خواهد شد.
5. در لابلای قرائت برای متربیان و شركت‌كنندگان سؤالاتی پیش می‌آید كه اگر این سؤالات با پاسخهای عالمانه‌ای مواجه شود، اثر ماندگاری دارد.
6. برخی از افراد مغرض و ناآشنا بسیاری از معارف و مسائل دین را زیر سؤال برده و وجود آنها را در قرآن كریم انكار می‌كنند. این كلاسها باعث آشنایی افراد جامعه با ریزه‌كاریهای قرآن شده و در مواقع لزوم، آیه مربوط به آن مسئله بیان می‌شود.
7. چنانچه از خواهران خواسته شود در صورت تمایل، پشت پرده نشسته و به قرائتها و تبیین ظرافتها گوش فرا دهند یا كلاس جداگانه‌ای با مربی و مكان مناسب در نظر گرفته شود، این كار باعث می‌شود خواهران، معارف قرآن را از شخص روحانی، دریافت كنند. و در نتیجه برخی خانم جلسهایهای بی‌سواد میدان‌دار این‌گونه جلسات نشوند و به ترویج خرافات نپردازند.
8. متأسفانه این‌گونه جا افتاده است كه كلاسهای قرآن در اوقات فراغت تابستان و ماه مبارك رمضان برگزار می‌شود. در این روش، در طول سال كلاس قرآن برگزار می‌شود و این ذهنیت که آموزش قرآن اختصاص به زبان خاصی دارد، تصحیح میگردد.
9. اگر روحانی، قاریان خوب را شناسایی كرده، برخی اوقات ادارة جلسه را به آنان واگذار كند و خود حضور داشته باشد؛ اما فقط نظارت كند، این كار باعث پرورش مربیان خوب در لابلای همین كلاسها می‌شود. مخصوصاً اگر تعداد شركت‌كنندگان زیاد شود و ادارة آن در یك جلسه مشكل گردد. این نو مربیان به همراه عده‌ای در گوشه‌ای دیگر، كلاس دیگری تشكیل دهند و برای بیان ظرافتهای آیات قرائت شده، در آخر كلاس جمع شوند تا آن ظرافتها توسط روحانی بیان شود.
10. در صورتی که پس از مدتی، تفاوت ترتیل و صوت كم‌كم بیان شود و روحانی محل با این دو نوع قرائت تلاوت را انجام دهد و از حاضرین بخواهد این نوع قرائتها را تمرین كنند و قرائت قاریان بزرگ را گوش دهند، كه این كار علاوه بر رشد قرائت فرد، باعث كشف استعداد نهفتة قاریان آینده خواهد شد.
پی‌نوشـــــــــــــت‌ها:
(1). فرقان / 30.